Staroświecczyzna, ale: średniowieczyzna

W dzisiejszym odcinku chcę Wam opowiedzieć o tym, dlaczego niektóre rzeczowniki kończą się na -szczyzna, inne na -cczyzna, a jeszcze inne na -czyzna albo -dczyzna.

Wszystko zależy od tego, jak jest zbudowany przymiotnik, od którego utworzony został rzeczownik. Przeanalizujcie to wspólnie ze mną.

Jeśli przymiotnik kończy się na -ski, wówczas rzeczownik przyjmuje przyrostek -szczyzna, np.

amatorszczyzna, bo: amatorski

angielszczyzna, bo: angielski

chińszczyzna, bo: chiński

francuszczyzna, bo: francuski

królewszczyzna, bo: królewski

Lubelszczyzna, bo: lubelski

Opolszczyzna, bo: opolski

pańszczyzna, bo: pański

polszczyzna, bo: polski.

Pisze się też cudzoziemszczyzna, gdyż ów rzeczownik pochodzi od przymiotnika cudzoziemski, jednak wyjątkowo inaczej brzmi tytuł komedii Aleksandra Fredry z 1824 r. – jest to „Cudzoziemczyzna” (od słowa: cudziemiec).

Gdy przymiotnik ma zakończenie -cki, wtedy rzeczownik otrzymuje zakończenie -cczyzna.  Musicie na to uważać, gdyż najczęściej taki wyraz wymawia się jako [-czczyzna], więc o ortograficzne uchybienie nietrudno. Przyjrzyjcie się następującym parom wyrazowym:

Białostocczyzna, bo: białostocki

Kielecczyzna, bo: kielecki

Sądecczyzna, bo: sądecki

Żywiecczyzna, bo: żywiecki

– staroświecczyzna, bo: staroświecki

Turecczyzna, bo: turecki

– Słowacczyzna, bo: słowacki

Za wyjątek uchodzi słowo szlachetczyzna pisane przez -tczyzna (a nie: -cczyzna, czyli szlachecczyzna), choć jest przymiotnik szlachecki. Ale nie od niego powstał wyraz szlachetczyzna. Jego struktura słowotwórcza wskazuje na to, że został on utworzony od rzeczownika szlachta, a może szlachetka (do rdzenia szlachet- dodano przyrostek -czyzna).

Podobnie zakończenie -czyzna  (a nie: -cczyzna) mają następujące rzeczowniki:

średniowieczyzna (od: średniowiecze)

kozaczyzna (od: Kozak)

ojczyzna (od: ojciec)

greczyzna (od: Grek lub greka)

niemczyzna (od: Niemiec)

krawieczyzna (od: krawiec)

dziczyzna (od: dzik)

hajdamaczyzna (od: hajdamaka, to inaczej ‘Kozak walczący przeciw szlachcie polskiej na Ukrainie w XVII w.’).

Jak widać, również one nie pochodzą od przymiotników, tylko od rzeczowników.

Wreszcie zapamiętajcie, że istnieje w polszczyźnie nieliczna grupa rzeczowników o zakończeniu -dczyzna. W tym wypadku formą podstawową są przymiotniki kończące się na -dzki, np.

flamandczyzna, bo: flamandzki

Nowogródczyzna, bo: nowogrodzki.

Pan Literka

Scroll to Top