O pisowni obiad, ale objadać się

W polszczyźnie występuje para wyrazów bardzo do siebie podobnych zarówno, jeśli chodzi o postać graficzną (obydwa zaczynają się od liter ob-, w środku zaś zawierają cząstkę -ad-) , jak i znaczenie (i jeden, i drugi ma związek z jedzeniem). Myślę tutaj o rzeczowniku obiad i czasowniku zwrotnym objadać się (‘jeść dużo, ponad miarę, aż do przesytu’), a także objadać (‘ogryzając dookoła, zjadać coś’, np. objadać mięso z kości). Dlaczego jednak zapisuje się te słowa różnie, tzn. pierwsze przez i, drugie i trzecie przez j?

Odpowiedź nie nastręcza – okazuje się – większych trudności:  różnica w pisowni występuje dlatego, że formy obiad i objadać się (objadać) różnią się podstawą słowotwórczą. Korzeni rzeczownika obiad trzeba szukać w prasłowiańskiej formie *obědъ. Samogłoska ě (tzw. jać) przeszła przed spółgłoską d w a, a ta dodatkowo jeszcze zmiękczyła poprzedzającą ją spółgłoskę b. Dlatego w wyrazie obiad cząstka bi– jest dwuznakiem, jedynie graficznym zapisem miękkiej spółgłoski b’. Czasowniki objadać się, objadać coś (to formy wielokrotne od objeść się, objeść coś) zbudowane są inaczej.

Tutaj podstawą słowotwórczą był czasownik jadać wywodzący się z prasłowiańskiej formy *ědati. Ponieważ w nagłosie było ě, doszło do tzw. prejotacji, czyli poprzedzenia samogłoski a jotą (ědati > jadać; ě przeszło w a, a ti– w ć). Później do czasownika jadać dodaliśmy przedrostek ob– i w ten sposób utworzyliśmy czasownik przedrostkowy objadać (tak samo zjadać, podjadać, wyjadać, zajadać się), pisany przez j. Jak widać, j jest tutaj i głoską, i literą (należy do jadać).

Dodam, że nasi przodkowie pisali czasem obiadać  (lub obiadować) – przez i –  kiedy mieli na myśli  ‘spożywanie obiadu’, a z kolei objadem (lub objadaczem) – przez j – nazywali ‘tego, który się objadał’, czyli ‘żarłoka, grubasa’.

Pan Literka

Scroll to Top