Czy to możliwe, żeby słowo krawat miało wiele wspólnego z nazwą państwa Chorwacja? Przecież pisze się je z początkowym kra-, a Chorwacja ma człon chor-…
Okazuje się, że jednak ma, i to sporo.
My mówimy i piszemy Chorwacja, ale w wielu językach ów wyraz zaczyna się od cro-/kro-, np. w języku angielskim jest Croatia [wym. kroesia], we francuskim Croatie, w hiszpańskim Croacia, we włoskim Croazia, a w niemieckim i szwedzkim Kroatien.
Zdradzę Wam, że przed wiekami również nasi przodkowie przez jakiś czas pisali Kroacja (lub Kroacyja), a członków tego narodu nazywali Kroatami. Wspomina się o tych określeniach w Encyklopedii powszechnej Maurycego Orgelbranda z 1854 r.
Jak widzicie, tych kilka słów wstępu mówi już nieco więcej o tym, że wyraz pospolity krawat i nazwę własną Chorwacja coś łączy.
Powszechnie przyjmuje się, że noszenie krawata (lub krawatu, obydwie formy uważa się za równoprawne) mężczyźni na całym świecie zawdzięczają chorwackim kawalerzystom, którzy w XVII wieku (podczas wojny trzydziestoletniej) mieli przewiązane na szyi ozdobne chusty.
W trudnych chwilach przypominały im one rodzinne strony, najbliższych, podtrzymywały na duchu.
Chorwaci nazywali owe dodatkowe elementy munduru podgutnica, podgutnjak (co znaczyło ‘podszyjnik’), ale we Francji, gdzie utworzono później elitarny oddział lekkiej kawalerii Ludwika XIV, składający się z ich szeregów (tzw. La royal Croate ‘Królewscy Kroaci’), zaczęto na nie mówić croate [wym. kroat] albo cravate [wym. krawat] (dlatego, że nosili je Cravates, czyli ‘Kroaci’, tzn. ‘Chorwaci’).
Nowe słowo prawie natychmiast trafiło do innych języków (porównajcie wł. cravatta czy niem. Krawatte), także do nas.
Pierwotnie (jeszcze w XX wieku) i myśmy używali formy (ta) krawata, dopiero później upowszechnił się wyraz rodzaju męskiego (ten) krawat.
Nie uwierzycie (spytajcie rodziców bądź dziadków), ale w czasach PRL-u zamiast słowa krawat na metkach widniał urzędowy napis… zwis męski ozdobny.
Na koniec wspomnę o pewnym nakazie poprawnościowym.
Otóż zgodnie z tym, co zostało zawarte w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2004, s. 440), nie należy mówić i pisać chodzić pod krawatem, tylko chodzić w krawacie. Tymczasem owo pod krawatem występuje w języku Polaków niesłychanie często…
Pan Literka