Łatwo palny albo łatwopalny

– Panie Literko! – pisze do mnie madxxxalenxx@o2.pl. Siostra brała niedawno udział w Szkolnym Konkursie Ortograficznym (jest w szkole podstawowej). Słowo „łatwopalny” napisała łącznie, co zostało przez nauczycieli uznane za błąd. Jak powinno być poprawnie? Poza tym czym się różnią wyrazy „łatwo palny” i „łatwo zapalny”?

Muszę się przyznać, że lubię dostawać listy, w których dotykacie różnych spraw językowych, nie zgadzając się często z arbitralną (czyli z góry uznaną za obowiązującą) oceną wyrażaną przez nauczycieli.

Choć nie zawsze wynika to z wiedzy, jaką macie, częściej zaś z intuicji, „bo tak Wam się wydaje”, to jednak każdorazowo pytania kierowane do mnie dowodzą jednego: Waszego twórczego podejścia do polszczyzny. Tak trzymać!

Ale przejdźmy ad rem (czyli do rzeczy).

Jeśli organizatorzy Szkolnego Konkursu Ortograficznego potraktowali wyraz łatwopalny napisany przez uczennicę łącznie jako błąd, to… mocno nadwerężyli (albo nadwyrężyli obydwie formy są poprawne) swą reputację!

Po prostu zdradzili, że nie nadążają za zmianami w polskiej ortografii, nie śledzą na bieżąco nowinek językowych i opierają się na regułach zawartych w starych wydaniach słowników.

Według bowiem Wielkiego słownika ortograficznego PWN (wydanego w marcu 2003 r.) pod redakcją prof. Edwarda Polańskiego (s. 385) można pisać łatwo palny albo łatwopalny. To powinno jednoznacznie rozstrzygnąć sprawę. Łącząc wyrazy łatwo i palny, uczestniczka dyktanda nie popełniła błędu!

Sprawa wymaga jednak wyjaśnienia. Otóż generalnie wyrażenia, z których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi imiesłowem przymiotnikowym lub przymiotnikiem, pisze się rozdzielnie, np. cicho pisząca (maszyna), daleko idący (wniosek), dziko rosnący, jednakowo brzmiący, świeżo malowany, wolno stojący, ogólnie przyjęty, średnio zamożny, nowo wybrany, czysto naukowy, zdalnie sterowany itp.

Są jednak takie połączenia, które bardzo się zleksykalizowały (tzn. połączyły, scaliły) i odbiera się je jako przymiotniki. Należą do nich wyrazy lekkostrawny, ciężkostrawny, głośnomówiący, długogrający, wszystkowidzący, wszystkowiedzący, dalekowidzący, krótkowidzący (o kimś z wadą wzroku) i właśnie łatwopalny, trudnopalny, trudnotopliwy (np. materiał, stop).

Musicie jednak zapamiętać, że odmiennie należy napisać zestaw głośnomówiący i nauczyciel głośno mówiący; inaczej uczeń słabowidzący, a inaczej kierowca słabo widzący drogę.

Wreszcie czy łatwopalny/łatwo palny to to samo, co łatwo zapalny? Czytam w słowniku, że zapalny znaczy ‘łatwo się zapalający, łatwo palny’, a palny – ‘dający się palić, łatwo zapalny’. Wychodzi na to, że są to synonimy. Skoro tak, to dlaczego jest zgoda językoznawców na pisownię łatwopalny, ale ciągle musimy traktować łatwo zapalny jako dwa wyrazy…

Pan Literka

Scroll to Top