Czy wiecie, co oznacza tytułowe słowo letkiewicz?
Letkiewicz to inaczej ‘człowiek niczym się nieprzejmujący, niepoważny, beztroski, nieodpowiedzialny, lekkomyślny’, inaczej lekkoduch.
Chodzi o przestarzałe słowo mające związek z przysłówkiem lekko i przymiotnikiem lekki, odnotowywane jednak jeszcze przez słowniki (np. przez Wielki słownik ortograficzny PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego, Warszawa 2010, s. 430: letkiewicz -cza; -cze, -czów).
Możecie jednak zapytać:
– No dobrze, ale skoro wyraz ten pochodzi od wyrazów lekko, lekki, to dlaczego nie mówi się i nie pisze lekkiewicz, tylko letkiewicz?
Można to wyjaśnić…
Musicie wiedzieć, że jeszcze w połowie XIX w. istniały w obiegu słowa letki, letko i letkość i zamieszczały je słowniki (np. przez Słownik języka polskiego wydany staraniem Maurycego Orgelbranda, Wilno 1861, t. I, s. 586).
Nasi przodkowie ułatwiali sobie nieco życie i zamiast lekko, lekki, lekkość mówili niekiedy letko, letki, letkość. (doszło do tzw. dysymilacji głosek -kk– i ich przejście w -tk-).
Formy z głoską t były po prostu łatwiejsze w artykulacji (jak wiadomo, lekki, lekko, lekkość należy wymawiać starannie z dwiema głoskami k…).
Słowo letkiewicz powstało właśnie z formy letki przez dodanie przyrostka –ewicz (na wzór zarobkiewicz, dorobkiewicz itp.). Użył go wiele razy Bolesław Prus w „Lalce”:
(…) ona poważna – on letkiewicz, ona uczuciowa, nawet sentymentalna –
on cynik; Letkiewicz jestem, gałgan jestem, no – podły jestem.
Istniał też wyraz letkiewiczostwo (inaczej lekkomyślność).
Wielu Polaków nosi dzisiaj nazwisko Letkiewicz, nie przypuszczając nawet, że ma ono etymologicznie związek z wyrazami lekko, lekko, a przede wszystkim… lekkoduch.
Pan Literka
„Dorobkiewicz” i „karierowicz” z początku były podobno tzw. mówiącymi nazwiskami w dawnych komediach, niskich raczej lotów. Więc może podobnie było i z letkiewiczem?