Dziewczęta wzięłam, zaczęłam, chłopcy: wziąłem, zacząłem?

Coraz częściej zdarza mi się słyszeć błędne męskie formy wzięłem, wzięłeś; zaczęłem, zaczęłeś; stanęłem, stanęłeś itp.

Mówią tak przede wszystkim mniej obeznani z polszczyzną chłopcy, którzy nie wiedzą, że cząstka -ęł możliwa jest wyłącznie w formach osobowych żeńskich i nijakich (wzięła, wzięło) oraz formach niemęskoosobowych i męskoosobowych czasu przeszłego (wzięłyśmy, wzięliśmy; wzięłyście, wzięliście; wzięły, wzięli).

Nie wolno zapominać, że podstawą tworzenia form męskich 1. i 2. os. jest zawsze 3. os. l. poj. Skoro mówi się i pisze: (on) wziął, zaczął, tak samo musi być (ja) wziąłem, zacząłem oraz (ty) wziąłeś, zacząłeś.

Inaczej dzieje się w rodzaju żeńskim. W 3. os. mamy formę (ona) wzięła, zaczęła, więc w 1. i 2. os. pojawiają się odpowiednio formy (ja) wzięłam, zaczęłam oraz (ty) wzięłaś, zaczęłaś.

Skąd się biorą te różnice (raz jest -ęł, a raz -ął)?

Przed wiekami omawiane czasowniki miały w czasie przeszłym postać złożoną. Mężczyźni mówili: (ja) wziął jeśm, zaczął jeśm; (ty) wziął jeś, zaczął jeś, kobiety: (ja) wzięła jeśm, zaczęła jeśm, (ty) wzięła jeś, zaczęła jeś.

Po jakimś czasie doszło do scalenia się obydwu członów oraz częściowego uproszczenia i w ten sposób powstały wyrazy wziąłem, zacząłem; wziąłeś, zacząłeś oraz wzięłam, zaczęłam; wzięłaś, zaczęłaś.

Pierwsze zawierają cząstkę -ął dlatego, że w konstrukcjach złożonych formy wziął, zaczął kończyły się spółgłoską (tzw. sylabą zamkniętą), w drugich występuje cząstka -ęł, gdyż człony wzięła, zaczęła miały w konstrukcjach złożonych samogłoskę (kończyły się tzw. sylabą otwartą).

Pamiętajcie, że choć pisze się wzięłam, wziąłem, wzięliśmy itd., to jednak nie wymawia się głosek ę i ą. Mówi się [wziołem], [wziełam], [wzieliśmy].

Pan Literka

Scroll to Top