Dlaczego mówi się i pisze burak

Tym razem opowiem Wam o pochodzeniu nazwy pewnego bardzo starego warzywa, jakim jest burak (mam na myśli buraka ćwikłowego).

Jak wiadomo, chodzi o roślinę uprawianą ze względu na jadalny ciemnoczerwony korzeń (na pewno lubicie sałatkę z buraczków dobrze przyrządzoną do obiadu przez mamę czy babcię; jest bardzo zdrowa).

Burak nie jest słowem polskim, zapożyczyliśmy je ze starołacińskiego wyrazu borrago, który w języku włoskim miał brzmienie borragine i w skróconej nieco postaci trafił do dawnej polszczyzny.

Początkowo nasi przodkowie nie mówili i nie pisali burak, tylko borag albo borak (gdyż w wymowie końcowa spółgłoska g traci dźwięczność i przechodzi w k). To jednak nie wszystko – niektórzy chcieli zmienić sylabę bo– na – i upowszechnić formę pisowniową bórak (może pod wpływem wyrazów bór, bóbr, bób?). Trafiła ona nawet do słowników z początku XX wieku, ale ostatecznie przegrała rywalizację z burakiem.

Tylko że łacińsko-włoski wyraz borrago (borragine) dosłownie odnosił się… do innej rośliny – o niebieskich kwiatach i jadalnych liściach mających smak i zapach ogórka, czyli ogórecznika. Z ogórecznika również przyrządzano odpowiednio przyprawione sałatki, ale kiedy zaprzestano jego uprawy w Polsce, nazwę borag (borak) przeniesiono na potrawę z ciemnoczerwonych korzeni i młodych liści tej rodziny.

Dlaczego jednak ostatecznie słowo borag (borak) stało się burakiem? – spytacie.

Wszystko przez przymiotnik bury, który pierwotnie nie był tak jak dzisiaj synonimem przymiotników ciemnoszary, brudnoszary, lecz oznaczał kolor ‘gniady, brunatnoczerwony’ (z łac. burrus ‘ciemnorudy’).

Skoro jadalny korzeń omawianej rośliny miał barwę ciemnoczerwoną, nasi protoplaści skojarzyli go z wyrazem bury i zamiast borag (borak) zaczęli odtąd mówić i pisać burak (bury, więc i burak).

I tak zostało, mamy dzisiaj w polszczyźnie słowo burak (buraki, buraczki jako ‘potrawa’), ale także jego odpowiedniki ćwikła czy botwina (boćwinka).

Rzecz jasna, nie wolno zapominać i o drugim buraku – buraku cukrowym (w tym wypadku nazwa wywodzi się od ogólnej nazwy burak zwyczajny, lepiej więc by było mówić i pisać borag cukrowy albo borak cukrowy, z wł. borragine).

Nie muszę dodawać, że przez stulecia słowo burak nabrało przenośnego, pogardliwego znaczenia ‘człowiek zachowujący się prostacko’ (O, popatrz, jaki z niego burak…). Dodam, że kiedyś burakiem nazywano ‘rodzaj racy fajerwerkowej’. Młodzi ludzie puszczali buraki.

Pan Literka

Scroll to Top