Z przykrością stwierdzam, że wciąż macie kłopot z ortografią słowa chuligan (inaczej ‘łobuz, awanturnik’).
Jak widzicie, ów wyraz zapisuje się przez ch, a nie przez h (huligan). Błąd bierze się prawdopodobnie z tego, że w oryginale, czyli w języku angielskim, owo słowo pisane jest właśnie przez h – hooligan, a w l. mn. hooligans. Skoro tak, to dlaczego my musimy dziś pisać chuligan (w l. mn. ci chuligani, a nie: ci chuliganie)?
Odpowiadam: dlatego, że omawiany rzeczownik zapożyczyliśmy nie bezpośrednio z języka angielskiego, ale za pośrednictwem języka rosyjskiego. Tam zapisywano go jako хулигáн [wym. huligan], a że zgodnie z zasadami transkrypcji litera x przechodzi w polszczyźnie w ch, otrzymał on postać graficzną chuligan.
Tak więc musicie zapamiętać, że choć w angielszczyźnie występuje słowo hooligan, po polsku pisze się inaczej – chuligan. Możecie to sobie jeszcze bardziej utrwalić w pamięci (mnemotechniczne): że chuligan pisze się przez ch, ale hultaj przez h. Obydwa wyrazy nie są wprawdzie tożsame znaczeniowo, można się jednak w ich definicjach doszukać wyraźnych podobieństw. Hultajem nazywa się przecież ‘kogoś, kto pędzi hulaszcze, próżniacze życie, inaczej łobuza, nicponia, szelmę, gałgana’.
No dobrze, ale dlaczego wyraz hultaj zawiera początkową literę h? Już wyjaśniam…
Po pierwsze wywodzi się od niemieckiego słowa holtei, a ponadto przywędrował do nas znowu okrężną drogą, tym razem przez języki białoruski i ukraiński. Tam pisze się гультай [wym. hultaj], a że literę г oddajemy w polskiej pisowni przez h, więc nie było powodu, żeby pisać to inaczej niż hultaj.
Na koniec zostawiłem dla Was ciekawostkę. Pospolite słowo chuligan ma związek z nazwiskiem Hooligan, które na przełomie XIX i XX w. nosiła pewna irlandzka rodzina mieszkająca w londyńskiej dzielnicy Southwark. Słynęła z hulaszczego, rozbójniczego trybu życia, a później rozrób podczas meczów piłki nożnej (nazwisko tej rodziny występuje nawet w angielskiej piosence z tamtego okresu). I dlatego z czasem nazwisko Hooligan stało się wyrazem pospolitym hooligan i zaczęło oznaczać każdego, kto zachowuje się niewłaściwie.
Ale jest i druga etymologia. Taka, że dzisiejszy chuligan nawiązuje nazwą do wyrażenia Hooley gang, znaczącego ‘banda, gang Hooleya’. Wymawia się to [huli gang]), stąd później nowe słowo pospolite hooligan, które się przyjęło i weszło do obiegu.
Pan Literka
Źródło ilustracji: By Bundesarchiv, Bild 183-1990-0414-009 / Wolfried Pätzold / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 de, Link