O słowie problematyczny

Problematyczna może być sprawa, decyzja, ocena, problematyczny problem do rozwiązania, wniosek bądź werdykt (np. sądowy), a problematyczne – teorie czy wyniki badań

 – Proszę mi wytłumaczyć, czy można używać przymiotnika „problematyczny” w odniesieniu do ludzi i w innym znaczeniu, niż to podają słowniki. W jednym z wydań programu „Dzień dobry, TVN” 24 kwietnia br. Marcin Miller, gwiazda zespołu disco polo Boys, przebrany za kota z programu „Mask Singer”, po zaśpiewaniu piosenki z repertuaru Elvisa Presleya „You were always on my mind” powiedział w rozmowie z dziennikarzami Anną Kalczyńską i Andrzejem Sołtysikiem, cytuję: „Jestem dość problematyczną osobą, jeśli chodzi o pierwszą fazę rozmowy [w domyśle z producentami]”. Co to miało oznaczać? Że pan Miller podczas rozmowy z kimś stwarza problemy, ma jakieś pytania, wątpliwości? (e-mail otrzymany od internautki).

Niewątpliwie posłużenie się przez lidera zespołu Boys zwrotem jestem dość problematyczną osobą było błędem, i to dużego kalibru. Przymiotnika problematyczny absolutnie nie wolno łączyć z rzeczownikami osobowymi (niby ‘ktoś sprawiający problemy, ciągle o coś pytający, niezgadzający się na coś’).

Problematyczna może być sprawa, decyzja, ocena, problematyczny problem do rozwiązania, wniosek bądź werdykt (np. sądowy), a problematyczne – teorie czy wyniki badań.

Przymiotnik problematyczny (-a, -e) ma od dawna ustalone znaczenie ‘budzący wątpliwości, niepewny, wątpliwy, niejednoznaczny’.

W logice operuje się np. określeniem zdanie problematyczne, czyli ‘zdanie wyrażające możliwość istnienia określonego stanu rzeczy’. Mówiąc inaczej, zdanie problematyczne stwierdza niekonieczność (przygodność) lub możliwość pewnej sytuacji.

W takim zdaniu używa się słów (funktorów) może, możliwe, nie musi, np.

  1. coś może się zdarzyć, ale może się także nie zdarzyć; 2. możliwe, że siostra była wczoraj w kinie, ale wcale nie jest to pewne; 3. testament może być sporządzony przez notariusza, ale nie musi.

Warto wiedzieć, że omawiany przymiotnik pozostaje tworem książkowym (taki właśnie kwalifikator przy haśle problematyczny widnieje w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 2004, s. 865), to znaczy bardziej się nadaje do użycia w tekstach pisanych (np. naukowych, publicystycznych) niż mówionych, czyli charakterystycznych dla codziennych kontaktów interpersonalnych.

Przeszło pół wieku tak pisali o jego niestosowności autorzy Poradnika językowego. Podręcznika dla pracowników prasy, radia i telewizji Maria Kniagininowa i Walery Pisarek (Kraków 1969, s. 302):

Problematyczny. Ze względu na niezrozumiałość wypowiedzi często lepiej użyć wyrazów: wątpliwy, budzący zastrzeżenia, np. wątpliwe (nie: problematyczne) zwycięstwo, ale: sąd problematyczny jako termin w logice.

Współcześnie coraz częściej przez słowo problematyczny (ang. problematic, problematical, fr. problématique, niem. problematisch, wł. problematico) rozumie się nieco rozszerzoną treść ‘rodzący problemy trudne do rozwiązania, przezwyciężenia; stający się trudnością, kłopotem’.

Chociażby z tego powodu lepiej się nim w ogóle nie posługiwać.

Warto wiedzieć, że przymiotnik problematyczny wywodzi się wprost z archaicznego dzisiaj rzeczownika problemat (gr. próblēma, problêmatos, łac. problēmaticus, od: problēma, problēmatis) zastąpionego później przez słowo problem (do formy problemat dodano przyrostek -yczny).

Nasi przodkowie mówili i pisali problemat.

Jeszcze wydany przed półwieczem Słownik języka polskiego PAN pod redakcją Witolda Doroszewskiego (Warszawa 1965, t. VII, s. 4), podając definicję przymiotnika problematyczny, łączył go wprost z problematem: ‘stanowiący problemat, to znaczy budzący wątpliwości, niepewny’.

MACIEJ  MALINOWSKI

3 komentarze

  1. „Problematyczna może być sprawa, decyzja, ocena, problematyczny problem do rozwiązania…”
    Z tym problematycznym problemem to bym uważał. W pierwszej chwili nie mogłem uwierzyć, że to czytam… Przecież to modelowy przykład pleonazmu.

  2. Jeżeli przeczyta Pan artykuł, to zobacz Pan, dlaczego nie jest to pleonazm. Ponadto chciałbym zauważyć, że poprawna pisownia to „tobym” (łączna).

Komentowanie jest niedostępne.

Scroll to Top