Według Wielkiego słownika języka polskiego PAN on line pod redakcją Piotra Żmigrodzkiego to inaczej ‘pojawić się w jakimś miejscu, w ustalonym terminie, w określonym celu, będąc tam zaproszonym albo wezwanym’
Napisał do mnie jakiś czas temu czytelnik (dane e-mailowe do wiadomości redakcji), zaniepokojony tym, że w tekstach autorstwa Grzegorza Walendy zamieszczonych w „Angorze” pojawia się czasownik odliczyć się. Podał kilka przykładów, np.
(1) W programie koncertu odliczyły się utwory z dziewięciu albumów. Kravitz ma ich 12 na koncie; (2) Z nowej płyty Kravitz zaprezentował w Łodzi trzy piosenki. Zaraz po przeboju „Minister of Rock’ Roll” z płyty „Baptism” (2004) odliczył się hit „TK421”; (3) Lata świetności pałacu [zamku w Radziejowicach – mój dop.] były zaznaczone bardzo delikatnie. Wśród widzów odliczyli się profesorowie Tatarkiewicz i Kotarbiński; (4) Dlatego w dobrze znanych zespołach – a wyłącznie takie odliczyły się na tegorocznym Rockowisku – tylko niektórzy członkowie byli z pierwszych składów; (5) Podczas ceremonii otwarcia [igrzysk olimpijskich w Paryżu – mój dop.] odliczyły się różne style i utwory;
– Czy to jest jeszcze język polski? Skąd się wziął ten dziwaczny (przynajmniej dla mnie) czasownik?” – pyta internauta.
Okazuje się, że czasownik zwrotny odliczyć się (w wariancie niedokonanym odliczać się) wcale taki dziwaczny nie jest. Współcześnie tak się niekiedy mówi i pisze, odnotowuje go Wielki słownik języka polskiego PAN on line pod redakcją Piotra Żmigrodzkiego i objaśnia jego znaczenie: odliczyć się ‘pojawić się w jakimś miejscu, w ustalonym terminie, w określonym celu, będąc tam zaproszonym albo wezwanym’, a odliczać się ‘pojawiać się w jakimś miejscu, w ustalonym terminie, w określonym celu jako osoba zaproszona lub wezwana’.
Co ciekawe, przy owym haśle nie ma żadnego kwalifikatora (np. pot. = potoczny, reg. = regionalny, środ. = środowiskowy), co świadczy o tym, że bezokoliczniki odliczyć się, odliczać się mają status tworów ogólnopolskich, neutralnych.
Wielki słownik języka polskiego PAN on line jest niewątpliwie leksykonem najaktualniejszym, nie dziwi więc obecność w nim omawianych czasowników. Zastanawia jednakowoż ich brak w tradycyjnych (papierowych) słownikach języka polskiego zarówno dawnych, jak i nowych.
Niewykluczone zatem, że może jednak chodzić o regionalizm występujący na obszarze związanym z ziemią łódzką. Świadczy o tym takie chociażby zdanie znalezione w sieci: Do Szadka przyjechały sołectwa m.in. z gmin Sieradz, Osjaków, Zduńska Wola, Lubochnia i odliczyły się niemal wszystkie z gminy Szadek. Ich stoiska były oryginalne i kolorowe.
Odliczyły się, czyli ‘przyjechały, zgłosiły swoją obecność’.
Tak samo więc trzeba rozumieć zwroty odliczyły się utwory z dziewięciu albumów, odliczył się hit „TK421” i odliczyły się różne style i utwory: że w koncercie znalazły się utwory z dziewięciu albumów, że na koncercie zagrano w nim hit „TK421” oraz że podczas ceremonii otwarcia igrzysk olimpijskich w Paryżu obecne były różne style i utwory.
Z kolei, jeśli wśród widzów odliczyli się profesorowie Tatarkiewicz i Kotarbiński, oznacza to, że znaleźli się oni w tym gronie, a wyłącznie takie [zespoły] odliczyły się na tegorocznym Rockowisku – że ‘przyjechały na festiwal.
Wszystko wskazuje na to, że owo odliczanie się ma związek z czasownikiem odliczyć (‘stojąc w szeregu, wymienić kolejną liczbę, poczynając od 1 przy sprawdzaniu stanu liczebności grupy’). Kiedy pada komenda: Odlicz, wszyscy stojący w szeregu odpowiadają: 1, 2, 3, 4 itd.
Po takim odliczeniu być może ktoś pierwszy zaczął mówić: Szefie, już się odliczyliśmy, czyli ‘zgłosiliśmy obecność w ustalonym miejscu i czasie’. I ów czasownik zwrotny wszedł do obiegu.
MACIEJ MALINOWSKI
PS (…) Przeczytałam Pański artykuł poświęcony czasownikowi zwrotnemu odliczyć się i przyszedł mi na myśl pewien trop. Mianowicie w języku rosyjskim istnieje czasownik отличиться m.in. w zn. 'wyróżnić się (w czymś), odznaczyć się’. Słowniki dziewiętnastowieczne (np. Lindego z 1811 r.) podają także w znaczeniu 'popisać się’. Daria Ławtrynow, Pracownia Polszczyzny Kresowej IJP PAN
odcinek 1195