Nie wolno zapisywać tego łącznie jako „Dosiego roku”. A jednak co roku widuje się taką pisownię…
Z roku na roku przybywa Polaków mających kłopot z rozumieniem i zapisywaniem starodawnego wyrażenia Do siego roku. Dowodem na to są błędne sformułowania Dosiego roku albo Dosiego Roku spotykane na kartkach noworocznych, szyldach sklepowych, plakatach, neonach itp
Zawsze, kiedy się z czymś takim stykam, nie mogę pojąć, dlaczego, ktoś, kto nie zna sensu owej noworocznej formułki, sięga akurat po nią, a nie zajrzy do słownika bądź nie poradzi się osoby kompetentnej.
A tyle znajdzie się współczesnych odpowiedników, chociażby Szczęśliwego nowego roku (ang. Happy New Year i ros. Счастливого Нового Года) czy Dobrego nowego roku (z fr. La bonne année [wym. la bonane]. Możliwości jest zresztą o wiele więcej…
Stali czytelnicy „Obcego języka polskiego” z pewnością wiedzą, że w ciągu przeszło dziesięciu lat obecności cyklu w „Angorze” o tej feralnej sprawie pisałem kilka razy.
Ponieważ jednak repetitio est mater studiorum, na przełomie 2012 i 2013 roku powracam raz jeszcze do owej semantyczno-ortograficznej kwestii, czyli tego, co znaczy wyrażenie Do siego roku i dlaczego musimy je zapisywać w taki właśnie sposób.
Najpierw o tajemniczym (wręcz intrygującym wiele osób) członie siego.
Chodzi o dopełniacz staropolskiego zaimka wskazującego, odziedziczonego z prasłowiańszczyzny. Miał on tam postać graficzną sь (s z jerem) i na gruncie polskim zapisywano go później różnie: jako ś,si, a nawet gwarowo sien. Odmieniał się następująco: M., B. si, D. siego, C. siemu, N. sim, Ms. siem.
Ów zaimek si znaczył ‘ten, ów’, jego żeński odpowiednik sia – ‘ta, owa’, a wariant nijaki sie ‘to, owo’ (zmieniono go następnie na sio, gdyż w l. mn. pojawiła się forma sie ‘te, owe’).
Nasi przodkowie często mówili np. si rok, si człowiek, sia baba, się czasy, ni to, ni sie (potem ni to, ni sio, co zostało jako frazeologizm do dzisiaj). Takie powiedzenia znaczyły odpowiednio ‘ten rok’, ‘ten człowiek’, ‘ta baba’, ‘te czasy’.
Wyrażenie ni to, ni sio wygląda nieco na tautologiczne (sio to przecież ‘to’), dlatego rozumiano je trochę inaczej – ‘nie to, nie tamto’; ‘coś, co nie da się bliżej określić’.
Łatwo się domyślić, że do siego chłopa oznaczało dla ludzi ‘do tego chłopa’, do siej krowy ‘do tej krowy’, do siego dziecka ‘do tego dziecka’, a do sich czasów ‘do tych czasów’. I wszystko jest już jasne…
Niekiedy owa forma rodzajowa stała po rzeczowniku, mówiono np. lato sie (albo lato sio), co rozumiano jako ‘to lato, czyli ‘w tym roku’. Później z tego wyrażenia zrobił się zrost, wyraz latoś (‘tego roku’).
Kiedy więc w piosence sprzed lat „Amazonek” słyszymy fragment tekstu
Miłość latoś obrodziła
Trudno się przed nią obronić,
to trzeba wiedzieć, że w formie latoś kryje się zapomniany zaimek wskazujący rodzaju nijakiego sie (sio) i całość znaczy Miłość w tym roku obrodziła…
Poznajmy wreszcie sens powiedzenia Do siego roku.
Wiemy już, że znaczy ono ‘do tego roku’ i że przyimek do oraz formę zaimka siego należy zapisywać rozdzielnie. Ale jak tu na przełomie starego i nowego roku życzyć komuś ‘do tego roku’? Przecież on już nastał!
Wszystko staje się jasne, gdy uświadomimy sobie, że przed stuleciami Do siego roku było formułką życzeń… wigilijnych, a nie noworocznych, i dotyczyło końcowych dni mijającego roku.
Życzono sobie wówczas, żeby ‘w zdrowiu doczekać roku, który za kilka dni nadejdzie’. Teraz ich sens omawianych słów się zmienił. Mówiąc Do siego roku, wyrażamy życzenie pomyślności i szczęścia na cały nadchodzący rok.
MACIEJ MALINOWSKI
PS Błędny zapis dosiego roku w znaczeniu ‘tego roku’ znajdujemy w „Balladynie” Juliusza Słowackiego (Poezye Juliusza Słowackiego ogłoszone za życia poety (Mikołów – Warszawa 1911, t. III, Dramaty, s. 244).
Kostryn:
Pierwsi buntownicy już zgromadzeni pod maćkową gruszę;
A ta się cieszy, że dosiego roku dwa razy będzie nosiła owoce.
Po wystawieniu sztuki w Krakowie językoznawcy zainteresowali się owym niepoprawnym ortograficznie sformułowaniem. I dosiego poprawiono w późniejszych wydaniach poety na do siego…