Przed tygodniem wyjaśniłem Wam, że należy mówić i pisać mól (np. owad w szafie) oraz przenośnie mól książkowy (‘osoba, która czyta bardzo dużo książek’), a nie: mol, mol książkowy.
Dodałem, że choć w odmianie tego rzeczownika ó przechodzi w o (mola, molowi, z molem, o molu), a w l. mn. występują wyłącznie formy z o (mole, moli a. molów, molom, z molami, o molach), w mianowniku l. poj. wciąż utrzymuje on postać z ó, czyli mól. Okazuje się, że istnieje w polszczyźnie inny wyraz rodzaju męskiego pierwotnie zawierający literę ó, który od jakiegoś czasu zapisuje się obocznie przez o. To muchomór lub muchomor ‘grzyb trujący’ (zawiera alkaloidy).
Jak wiadomo, najniebezpieczniejszy dla człowieka pozostaje muchomór (muchomor) sromotnikowy, a także wiosenny, jadowity, plamisty i powszechnie znany czerwony. Jedynym gatunkiem jadalnym, o wysokim trzonie i szarym, nienakrapianym kapeluszu, jest muchomór (muchomor) mglejarka. Jeśli chodzi o stronę słowotwórczą naszego słowa, to mamy do czynienia ze zrostem. Muchmór powstał z wyrazów mucha i mór (‘zaraza, zabijanie’), tzn. miał za zadanie ‘morzyć muchy’ (dlatego czasami mówiono także muchotrutka). Żeby nie być gołosłownym, podpieram się 11-tomowym Słownikiem języka polskiego PWN (Warszawa 1962, t. IV, s. 896): Muchomór ma smak słodkawy, a działa nadzwyczaj trująco nie tylko na muchy, od których wywodzi nazwę, lecz i na ludzi.
Jak widzicie, użyto tam formy zapisanej przez ó, gdyż przez długie dziesiątki lat była ona obowiązująca. Dlaczego zatem później zgodzono się na brzmienie muchomor?
Ponieważ w odmianie ó zmieniało się w o (muchomór, ale: muchomora, muchomorowi, z muchomorem, o muchomorze), a w l. mn. występowały wyłącznie formy z o (muchomory, muchomorów, muchomorom, z muchomorami, o muchomorach). Wszystkie one tak silnie oddziaływały na postać mianownikową l. poj., że w końcu zaczęto też mówić i pisać muchomor. I językoznawcy to zaakceptowali (inaczej niż w wypadku rzeczownika mól). We współcześnie wydanych słownikach języka polskiego wymienia się obydwa brzmienia omawianych rzeczowników, a to z wygłosowym -mor nawet na pierwszym miejscu (może dlatego, że jest w języku Polaków częstsza). W Miejskim słowniku slangu i mowy potocznej wyczytałem, że istnieje zwrot zadać muchomora, czyli ‘dać komuś zadanie wykraczające poza jego możliwości (np. Matematyczka zadała nam ostatnio muchomora. Prawie nikt sobie z trudnym zadaniem nie poradził).
Dodam na koniec, że można powiedzieć i napisać: Znalazłem w lesie piękny muchomór lub muchomor albo Znalazłem w lesie pięknego muchomora.
Pan Literka