Jak byście napisali nazwę góry w Beskidzie Śląskim niedaleko Klimczoka (1109 m n.p.m.), gdyby znalazła się ona w dyktandzie: Magura czy Magóra?
A Magurka Wilkowicka czy Magórka Wilkowicka (to najpopularniejszy szczyt w zachodniej części Beskidu Małego, ma 913 m wysokości)?
Słyszeliście o tych nazwach na lekcjach geografii?
Coś mi się wydaje, że automatycznie wskazalibyście na pisownię owych nazw własnych przez ó, gdyż chodzi przecież o… góry. Tymczasem byłby to błąd (i to spory), ponieważ należy pisać Magura, Magurka (przez u).
Musicie zapamiętać, że obydwa słowa – jeśli chodzi o ortografię – nie mają żadnego związku ze słowem góra czy pagórek, choć etymologicznie wyraz pospolity magura oznacza właśnie… ‘pagórek, wzgórze, kopiec’.
Nie jest on słowem rodzimym. Zapożyczyliśmy go z języka rumuńskiego (magură), a przywędrował on do nas dawno temu z Karpat rumuńskich wraz z pasterzami wołoskimi. Etymologicznie trzeba go jednak łączyć ze słowiańskim słowem mogyła (mogiła), magula.
Dziwicie się?
No to wyjaśniam, że dziś wyraz mogiła znaczy przede wszystkim ‘dół w ziemi, gdzie chowa się ciało zmarłego’, ale dawniej mówiło się mogiła na ‘nasyp ziemny, kopiec, wzgórze’.
W słowie tym człon mog- jest historycznym rdzeniem. Taki sam, tyle że pisany jako mag-, występuje właśnie w rzeczowniku magura (-ura to przyrostek). Rumuni – jak widać – przekształcili formy mogyła, mogiła, magula i utworzyli sobie podobnie brzmiące słowo. Tylko że pisane przez r – magura.
We współcześnie wydawanych słownikach języka polskiego nie znajdziemy wyrazu pospolitego magura, czyli ‘wzgórze, pagórek’. Występuje on wyłącznie w postaci nazwy własnej (Magura, Magurka) na oznaczenie gór, grzbietów górskich, wzgórz itp., a także lasów, potoków czy polan.
Oprócz Magury i Magurki niedaleko Szczyrku są pasma górskie w sąsiedztwie Tatr: Magura Spiska i Magura Orawska oraz góra Magura Witowska.
Istnieją wzniesienia o nazwie Magura lub Magurka na Orawie, w Choczańskich Wierchach, na Liptowie i na Spiszu. W samych Tatrach nazwa Magura występuje kilkakrotnie. Najbardziej znana to Kopa Magury, zwana też po prostu Magurą, zwłaszcza w dawnym nazewnictwie ludowym.
Zdradzę Wam na koniec, że przed wiekami chciano połączyć słowo magura z wyrazem magiera (magierka) oznaczającym… ‘czapkę węgierską’. Dlaczego? Dlatego, że jeszcze w XVI w. nasi przodkowie nazywali Węgrów Magierami, a ponieważ po rosyjsku Magier brzmi Magor, owe czapki o nazwie magiera (magierka) zaczęto określać słowem magora (magorka), a następnie przenośnie mówić tak o ‘szczycie górskim’.
Szczyt to przecież góra, łatwo więc było o przekształcenie owej magory (magorki) w magórę (magórkę), czyli zapisywanie jej (niesłusznie) przez ó. Na szczęście z takiej interpretacji pochodzenia naszego słowa szybko się wycofano…
Pan Literka