Obcy język polski

  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii
  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii

Obcy język polski

Kraków i Chorzów kibicują Wrocławiowi

» Porady językowe » Kraków i Chorzów kibicują Wrocławiowi

Trzeba uważać, kiedy odmienia się słowo „Wrocław”. Szczególnie kłopotliwa bywa forma celownikowa…

W numerze „Rzeczpospolitej” z 25 czerwca br. natknąłem się na zdanie wydrukowane większym stopniem czcionki (był to lid), zawierające błąd: Kraków i Chorzów kibicują  Wrocławowi  w  walce o Euro 2012. Liczą, że jeśli stolicy Dolnego Śląska przypadnie organizacja wystawy światowej Expo,dostaną prawo organizacji meczów mistrzostw Europy.

Uchybienie (nie chodzi mi o dwukrotne posłużenie się koło siebie słowem organizacja) polega na tym, że autor użył celownikowej formy Wrocławowi zamiast Wrocławiowi, a więc potraktował nazwę nadodrzańskiego grodu niezgodnie z obowiązującą normą – nadał jej odmianę twardotematową.

Ów błąd związany z formą III przypadka nazwy Wrocław pojawia się dość często. Dzieje się tak dlatego, że jest to przypadek używany przez piszących najrzadziej (że przypomnę rozterki orłu czyorłowi, koniu czy koniowi?, lwu czy lwowi?, ku Krakowu czy ku Krakowowi?). Ciekawe, że nikt raczej nie powie bądź nie napisze: Jadę do Wrocława, Z Wrocławem mam miłe wspomnienia; Opowiadam z radością o Wrocławie, potknie się natomiast właśnie na postaci celownikowej Wrocławowi…

Prof. Jan Miodek zdradza w jednej ze swych książek (pojawiło się na rynku najnowsze dzieło językoznawcy Słowo jest w człowieku wydane przez Wydawnictwo Dolnośląskie; znakomite, polecam), że przed laty w jednym z tekstów prasowych zdarzyło się napisać Wrocławowi nawet jakiemuś wybitnemu historykowi. Z ową feralną formą jest rzeczywiście kłopot, gdyż w pewnej ankiecie przeprowadzonej jakiś czas temu wśród studentów polonistyki (pisze o tym Mirosław Bańko w Małym słowniku wyrazów kłopotliwych) na 100 osób aż 70 opowiedziało się właśnie za celownikiem Wrocławowi…

Spróbujmy odpowiedzieć na pytanie, dlaczego nazwę Wrocław, choć mającą w wygłosie twardą spółgłoskę w, ciągle należy odmieniać jednak „miękko”, a więc mówić i pisać: Jadę do Wrocławia; Kochanemu Wrocławiowi wiele zawdzięczam; Z Wrocławiem mam miłe wspomnienia; Zawsze z radością opowiadam o Wrocławiu. Dlaczego również niektóre inne nazwy miejscowości, np. Jarosław, Bytom, Oświęcim, Okocim, Radom, przyjmują we wszystkich formach przypadków zależnych przed -a, -owi, -em, -u zmiękczone spółgłoski w’, m’: Jarosławia – Jarosławiowi; Bytomia – Bytomiowi; Oświęcimia – Oświęcimiowi; Okocimia – Okocimiowi; Radomia – Radomiowi itd.?

Otóż żeby to wyjaśnić, trzeba przywołać to i owo z gramatyki historycznej języka polskiego. Jak pisze w Słowniku ojczyzny polszczyzny prof. Jan Miodek (Wydawnictwo Europa, 2002), słowo Wrocławwywodzi się od słowiańskiego imienia Wrocisław (czyli ‘ten, który ma wrócić sławny’ lub ‘ma wrócić sławę’), funkcjonującego też w skróconej postaci Wrocław. Jest to zatem tzw. nazwa dzierżawcza miasta utworzona od imienia Wrocław przyrostkiem –j ( po j następowała jeszcze półsamogłoska, tzw. jer). Pierwotnie więc całe określenie brzmiało Wrocławj gród, co tłumaczyło się jako ‘gród należący do niejakiego Wrocława; bądź ‘gród tak nazwany na jego część’.

Z owym wyrażeniem Wrocławj gród stało się potem tak, że człon długi odpadł, pierwszy zaś, z pochodzenia przymiotnik dzierżawczy, przeszedł w twór rzeczownikowy i zaczął funkcjonował samodzielnie jako Wrocławj. Cząstka -j nie utrzymała się jednak długo, nie dotrwała do czasów piśmiennych, jednak pozostawiła ślad ‒ zmiękczyła wygłosowe w znajdujące się na końcu naszej nazwy (jeszcze do końca XVIII w. nasi przodkowie wymawiali słowo Wrocław „miękko” jako Wrocławi). W końcu i ta wygłosowa spółgłoska wargowa stwardniała i w mowie oraz w piśmie utrwalił się Wrocław(a także Jarosław, Bytom, Oświęcim, Okocim, Prokocim, Zakroczym, Radom – i te nazwy miały na końcu przyrostek -j). I właśnie pierwotny charakter owej spółgłoski (czyli jej miękkość) utrzymuje się do dziś w formach przypadków zależnych, dlatego mówi się i pisze Wrocławia – Wrocławiowi – z Wrocławiem – o Wrocławiu.

Proszę zauważyć, że ta sama historia dotyczy wyrazów pospolitych karp, gołąb, jastrząb, ołów (i innych). One również kończą się twardymi spółgłoskami (p, b, w), które kiedyś były jednak miękkie, co uwidacznia się do dziś w odmianie (karpia, gołębia, jastrzębia, ołowiu itd., a nie: karpa, gołęba, jastrzęba, ołowu).

MACIEJ MALINOWSKI

Podobne

Share

Tagi: fleksja

Obserwuj:

  • Następny wpis Są wyłącznie perfumy
  • Poprzedni wpis 2 lewy, 5 lewów (a nie: lewa)

Najnowsze

  • Jak napiszesz?

  • Pokój, czyli spokój

  • Klocki Lego

Archiwum porad

  • ★2019 (7)
    • Luty (2)
    • Styczeń (5)
  • ☆2018 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (3)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (3)
    • Styczeń (5)
  • ☆2017 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2016 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2015 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2014 (54)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2013 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (3)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (6)
  • ☆2012 (55)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2011 (46)
    • Grudzień (1)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (2)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (6)
    • Luty (3)
    • Styczeń (4)
  • ☆2010 (51)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (3)
  • ☆2009 (53)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (6)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2008 (52)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2007 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2006 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (6)
    • Lipiec (3)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2005 (51)
    • Grudzień (3)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2004 (46)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (2)
    • Styczeń (1)
  • ☆2003 (53)
    • Grudzień (6)
    • Listopad (3)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2002 (44)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (3)
    • Luty (1)

Więcej

Polecane

  • Działkowiec, działkowicz

  • Kroić i krajać

  • Dech, ale: tchu, tchem

Komentarze i tematy

  • Ostatnie komentarze
  • Tagi
  • Soban mówi:
    I wszystko w tym temacie 😉
  • jan35 mówi:
    Warto dodać, że po serbsku "baviti se" oznacza właśnie "zajmować się...
  • Stratos Vasdekis mówi:
    Warto tu wspomnieć, że słowo „zabawa” pierwotnie (od XIV w.) znaczyło...
  • mówi:
    Janusz i Grażyna to już dziadkowie. Partnerką Seby jest Karyna, a...
  • Komentatorka mówi:
    Powiedzenie składa się z kilku wyrazów, więc na pewno nie powiedzenie.
  • dyktando etymologia fleksja frazeologia interpunkcja kalka językowa neosemantyzm ortografia regionalizm składnia stylistyka słownictwo słowotwórstwo Wielkanoc wymowa znaczenie słów znaczenie zwrotów i wyrażeń zobacz Święta
Strona używa ciasteczek (cookies). Korzystając z niej, wyrażasz zgodę na używanie cookie zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.
Polityka prywatności
  • Polityka prywatności
  • Skorowidz alfabetyczny
  • Źródła obrazów

Copyright © Maciej Malinowski 2002 - 2018