Jeden z moich profesorów posługuje się sformułowaniem „koszty uniknięte” dla określenia kosztów, jakie należałoby ponieść, gdyby zastosować inną, w domyśle tradycyjną i mniej korzystną, technologię. Czy to poprawne?
Niestety, nie. W tym wypadku profesor powinien używać dłuższego zwrotu koszty, których udało się uniknąć. Nie ma w języku polskim imiesłowu przymiotnikowego biernego uniknięty, choć funkcjonują podobne brzmieniowo przymiotniki dotknięty, nietknięty. Po prostu czasownik uniknąć nie jest czasownikiem przechodnim, tzn. nie ma strony biernej i dopełnienia nie da się przekształcić w podmiot przy zamianie konstrukcji czynnej zdania na bierną. Prześledźmy to na przykładzie. Możemy powiedzieć: Rybak złowił szczupaka i Szczupak został złowiony przez rybaka, nie jest to jednak możliwe w wypadku czasownika uniknąć. Uniknęliśmy kosztów jest zwrotem poprawnym, ale Koszty zostały uniknięte – już nie. Tak samo nie ma w języku polskim imiesłowu przymiotnikowego od czasownika obejść. Mówimy: Obszedłem jezioro, ale niemożliwa jest zamiana na stronę bierną: Jezioro zostało… obejdzione (?).