Koncyliacja (nie: konsyliacja)

Niewykluczone, że niektórzy sugerują się wymową angielskiego i francuskiego słowa conciliation…

– We współczesnych tekstach pisanych stosunkowo często pojawia się słowo „koncyliacja”, czyli „ugoda, pojednanie”. Niekiedy jednak natrafiam na wariant z początkowym „konsy-” – „konsyliacja”, np. „pojednanie” („konsyliacja”) to „pokojowy i pozasądowy sposób rozstrzygania sporów międzynarodowych” (https://zpe.gov.pl/). Czy „koncyliację” i „konsyliację” można uznać za twory jednakowo poprawne, czy jednak to drugie słowo jest błędne? (e-mail nadesłany przez internautę).

Zaintrygowany wątpliwościami czytelnika, zajrzałem do internetu i z niemałym zdziwieniem odkryłem, że współcześnie rzeczywiście używa się słowa konsyliacyjny zamiast koncyliacyjny.

Oto dowód:

(https://www.uokik.gov.pl) Systemy pozasądowego rozwiązywania sporów, takie jak „mediacja”, „konsyliacja”, „mechanizmy ombudsmańskie”, „komisje skargowe” czy wreszcie „arbitraż”, stanowią od lat trwały element systemów prawnych większości krajów europejski;

(https://www.adamczewska.com.pl/blog) Trzecią metodą [rozstrzygania sporów bez ingerencji sądów] jest „konsyliacja. Metoda połączona z „mediacją”. Tutaj „konsyliator” nakłania do porozumienia oraz przedstawia własne propozycje rozwiązania problemu.

(https://www.dig.wroc.pl/sad-arbitrazowy/) „Konsyliacja” należy do tzw. alternatywnych sposobów rozstrzygania sporów (ADR, Alternative Dispute Resolutions).

Wszystko wskazuje na to, że powodem posługiwania się przez niektórych prawników wyrazem konsyliacja (a także konsyliator, konsyliacyjny) jest mimowolne odwoływanie się przez nich do wymowy angielskiej i francuskiej słowa conciliation, w obydwu wypadkach zawierającej głoskę [s]: [konsiljejšyn], š = sz; [konsilasjɔ̃], ɔ̃ = on.

Skoro w conciliation słychać [s], opacznie sądzi się, że owo s można przenieść do polszczyzny i posługiwać się w piśmie wyrazem konsyliacja, będącym odwzorowaniem angielskiej i francuskiej wymowy.

Niewykluczone jednak, że drugiej przyczyny tego stanu rzeczy powinno się szukać w błędnej analogii do słowa konsylium (‘narada lekarzy mająca na celu ustalenie diagnostyki, badań dodatkowych oraz sposobu terapii w razie skomplikowanych przypadków medycznych’).

Konsylium pisze się dlatego przez s, że chodzi o odpowiednik latynizmu consilium (‘narada’; [wym. kons-ilium], tymczasem koncyliacja – wyłącznie ta wersja omawianego wyrazu jest poprawna – ma związek z łacińskim słowem conciliatio (‘porozumienie’), pochodzącym od czasownika conciliare (‘jednoczyć, pojednać, godzić’), artykułowanym z [c-i].

Warto wiedzieć, że w przeszłości termin konsylium (pisany początkowo z jotą jako konsyljum) oznaczał nie tylko ‘naradę lekarzy’, ale także ‘każdą naradę w ważnej sprawie’, a na ‘osobę uczestniczącą w takim konsylium mówiono konsyliarz (konsyljarz), łac. consiliarius (‘doradca’; od czasownika consiliare ‘radzić nad czym; komu’).

Okazuje się jednak, że istniało również w obiegu określenie koncylium (koncyljum) wywodzące się z wariantu łacińskiego słowa consilium zapisywanego jako concilium, nazywające ‘obrady, zgromadzenia dostojników Kościoła w sprawach wiary’.

Koncylium (w l. mn. koncylia) było więc synonimem wyrazów sobór, synod, np. concilium oecumenicum (sobór powszechny), concilium plenarium (synod plenarny), concilium provinciale (synod prowincjonalny).

Do dzisiaj w słownikach odnotowuje się hasło koncylium (‘w Kościele katolickim: sobór’), informując, że historycznie w starożytnym Rzymie nazywano tak jeszcze ‘zgromadzenie ludowe, a także zgromadzenie przedstawicieli mieszkańców prowincji rzymskich’ (vide Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod redakcją Stanisława Dubisza, Warszawa 2003, t. II, s. 401).

MACIEJ  MALINOWSKI

Scroll to Top