Wszystko zależy od kontekstu, w którym mają się pojawić te przymiotniki.
– W książce Remigiusza Mroza ,,Przewieszenie” na pierwszej stronie przeczytałem: ,,I był pewien, że jego życie zupełnie się zmieni”. Wielokrotnie powtarza się tam ten zwrot ze słowem „pewien” (jeszcze „Czy jesteś pewien?”). Czy nie powinno się w takiej sytuacji posłużyć słowem „pewny” i napisać „I był pewny, że jego życie się zmieni”; „Czy jesteś pewny?” (e-mail od internauty).
Wszystko zależy od kontekstu, w którym mają się pojawić te przymiotniki.
W zwrocie przytoczonym przez czytelnika chodzi o znaczenie ‘przeświadczony o czymś; całkowicie o czymś przekonany; wierzący w kogoś, w coś’, a w takim wypadku użycie słowa pewien jest jak najbardziej dopuszczalne i uzasadnione.
Proszę zajrzeć do Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2004, s. 763), żeby się o tym przekonać.
Zwróćmy uwagę na to, że pewien występuje tutaj w funkcji orzecznika, mówiąc precyzyjniej, wchodzi w skład orzeczenia imiennego (takie przymiotniki nazywa się predykatywnymi, należą do nim również np. winien, wart, kontent, rad).
Skąd się wziął w polszczyźnie wyraz pewien, który – jak widać – nie wszystkim się podoba?
Pewien to tzw. krótki przymiotnik rodzaju męskiego, relikt archaicznej współcześnie, niezłożonej odmiany przymiotników, wzorowanej na deklinacji zaimkowej.
Nasi przodkowie mówili i pisali pewien, ale odmieniali: D. pewna, C. pewnu, B. pewna, N. pewnem, Ms. pewnie.
Dopiero z czasem – przez wzgląd na formy przypadków zależnych zawierających rdzeń pewn– – wykształcił się twór mianownikowy pewny. To dlatego do dzisiaj formy pewien i pewny obecne są w naszym języku.
Z tego względu można się posłużyć zarówno formą pewien, jak i formą pewny, tzn. powiedzieć czy napisać: I był pewien, że jego życie zupełnie się zmieni; Czy jesteś pewien? oraz I był pewny, że jego życie zupełnie się zmieni; Czy jesteś pewny?
Jednak nie dzieje się tak w każdej sytuacji, lecz wyłącznie wtedy, gdy mamy do czynienia ze znaczeniem ‘całkowicie o czymś przekonany’.
Jeśli w grę wchodzi inny sens omawianych słów (‘jakiś, jeden, któryś’), wtedy obowiązkowo musimy sięgnąć po słowo pewien, a nie: pewny, np.
Pewien mężczyzna zaczął się nagle dziwnie zachowywać; Pewien artysta zaskoczył wszystkich; Przez pewien czas nie dało się tego słuchać.
Z kolei powie się każdorazowo: pewny człowiek ‘(niezawodny człowiek’), pewny zarobek (‘coś, co nam obiecano za pracę’) czy pewny wyjazd (‘wyjazd, który na pewno nastąpi’).
Tak samo, kiedy myślimy o ‘niezawodności czy skuteczności czegoś lub kogoś, wierzeniu w coś lub w kogoś’, powinno się użyć formy pewny, np. był pewny zwycięstwa, pewny sukcesu, pewny zrealizowania swoich planów.
Jak widać, wybór (pewien czy pewny?) zależy od kontekstu wypowiedzi i konstrukcji zdaniowej, w której te formy mają wystąpić.
Podobnie rzecz się ma z wariantywnymi przymiotnikami pełny i pełen. Nie wszyscy wiedzą, że zawsze należy powiedzieć i napisać: pełny zakres obowiązków, pełny etat, pełny dostęp do akt sprawy itp.
W połączeniu przymiotnika i rzeczownika ten pierwszy jest przydawką prostą i nie wolno go zastępować formą pełen i mówić czy pisać: pełen zakres obowiązków, pełen etat, pełen dostęp do akt sprawy itp.
Dopiero gdy przymiotnik stoi po rzeczowniku, a po takim przymiotniku występuje drugi rzeczownik, tylko że w dopełniaczu, możliwe są konstrukcje w rodzaju: mecz pełen atrakcji, film pełen zaskakujących momentów, uczeń pełen ochoty do nauki.
Proszę zatem zapamiętać, że jedynie poprawne konstrukcje z użyciem form pełny/ pełen to: pełny dziedziniec widzów, ale dziedziniec pełen widzów.
Warto, sądzę, przestrzegać tego rozróżnienia.
MACIEJ MALINOWSKI