Wasi dziadkowie i rodzice z pewnością znają starą piosenkę „Kasztany”, która zaczyna się od słów:
Mówiłeś, włosy masz jak kasztany
I kasztanowy masz oczu blask
Gdyśmy chodzili razem, kochany
Wśród złotych liści, wiatru i gwiazd.
Dalej jest jeszcze piękniej:
Kochany, kochany
Lecą z nieba jak wtedy kasztany
Wprost pod nogi par roześmianych
Jak rudy lecą grad
Jak w noc, gdy w alejce
Rudy kasztan ci dałam i serce
A tyś rzekł mi trzy słowa, nic więcej
Że kochasz mnie i wiatr.
Fragmenty owego tekstu przypominam nie tylko dlatego, że niedługo nastanie jesień i na dworze zrobi się melancholijnie. Znalazłem inny powód, językowy. Mówi się, że lecą z drzewa kasztany albo włosy masz jak kasztany, ale czy wolno powiedzieć, że na czas matur zakwitają kasztany bądź spotkajmy się na ławce pod kasztanem?
Musicie wiedzieć, że botanicy nigdy nie nazwą drzew występujących w naszych parkach kasztanami. Dla nich będą to zawsze kasztanowce (łac. Aesculus) pochodzące z Azji Mniejszej i Bałkanów, które wydają kasztany, czyli owoce w postaci kolczastej kuli.
Owszem, istnieje też drzewo nazywające się kasztan (łac. Castanea), jednak spotyka się je u nas niezwykle rzadko (np. w Parku im. Mickiewicza w Gdańsku), bo rośnie głównie w obszarze śródziemnomorskim.
Będziecie za pan brat z botaniką, jeśli zapamiętacie, że drzewo kasztan tym się różni od drzewa kasztanowiec, iż owoce (orzechy) tego pierwszego po wyprażeniu w ogniu nadają się do jedzenia (mówi się o nich marony), a drugiego nie. Ponadto że kasztanowiec ma liście dłoniaste, a kasztan liście podłużne, skórzaste; wreszcie że ten pierwszy zaliczany jest do rodziny kasztanowcowatych, drugi do rodziny bukowatych.
Podsumujmy więc. Mamy drzewo kasztan i drzewo kasztanowiec. Obydwa wydają owoce, czyli kasztany. Ale w Polsce występują głównie kasztanowce i dlatego powinniśmy mówić, że na czas matur zakwitają kasztanowce, a nie: kasztany.
Ale nie martwcie się. Językoznawcy uznali owo zwyczajowe określenie kasztan, kiedy mowa nie o owocu, tylko o drzewie, za dopuszczalne. Formy kasztanowiec i kasztan są dziś synonimami.
Pan Literka