Wyrażenie języczek u wagi może sprawiać kłopot w użyciu i zapisie, jeśli nie zna się dobrze jego sensu i pochodzenia, czyli tego, że występują nim wyrazy języczek i waga.
Jak widać, nie wchodzi w grę słowo uwaga, które w połączeniu z języczkiem tworzyłoby określenie niemające sensu. Tym samym wykluczona jest pisownia języczek uwagi.
Niestety, widuje się ją dość często, czemu sprzyja i to, że wyrażenie u wagi wymawia się identycznie jak formę dopełniacza słowa uwaga (uwagi)…
W owym znanym związku frazeologicznym mowa – w znaczeniu dosłownym – o ‘prostym urządzeniu mechanicznym służącym do ważenia towarów lub zwierząt, ludzi’, czyli o wadze.
Jak wiadomo, ważnym elementem wagi pozostaje ‘ruchoma, metalowa strzałka umocowana centralnie u samej góry, która to strzałka w zależności od obciążenia szal wychyla się bądź w jedną stronę, bądź w drugą, w prawo lub w lewo’.
Ową strzałkę nazywano kiedyś potocznie języczkiem (u wagi). Mówiono również np. języczek u kompasu (języczek był więc czymś w rodzaju ‘wskazówki’).
A zatem występowanie w omawianym wyrażeniu słowa języczek również może być – co pokazałem – nieco mylące, gdyż nie jest tu ono zdrobnieniem wyrazu język w najbardziej znanym, anatomicznym sensie. Ma znaczenie potoczne ‘strzałka, wskazówka’.
Ponieważ języczek u wagi był elementem jej wyposażenia niezwykle ważnym – wskazywał na większy ciężar czegoś lub kogoś, z czasem nabrał treści metaforycznych i zaczął oznaczać przenośnie ‘czynnik wpływający na coś, rozstrzygający coś w jakiejś sprawie’.
Mówi się, że coś było języczkiem u wagi, jeśli to coś okazało się czymś decydującym w sporze czy nieporozumieniu.
Języczkiem u wagi bywa nieraz osoba, wtedy owo wyrażenie staje się synonimem wyrazów arbiter, sędzia’.
Pan Literka