Rada Języka Polskiego PAN zaleciła, by w nowych słownikach i innych wydawnictwach znalazły się jedynie formy z końcówkami „ksu”, ksowi, „ksem”, „o ksie”.

Istnieje w polskiej ortografii reguła mówiąca o tym, że w rodzimych skrótowcach, takich jak Rolimpex, Hortex, Budimex, końcowe „x” przy odmianie zostaje zastąpione we wszystkich przypadkach przez „ks”. Zawsze więc musimy pisać: Rolimpeksu, Horteksu, Budimeksu; z Rolimpeksem, Horteksem, Budimeksem; o Rolimpeksie, Horteksie, Budimeksie. Zasadę tę rozciągnięto na obcojęzyczne nazwy własne miast, klubów sportowych, trofeów filmowych itp. Słowniki ortograficzne każą nam używać form Halifaksu, w Halifaksie (od Halifax, miasto w Kanadzie), Ajaksu, w Ajaksie (od Ajax, drużyna piłkarska w Amsterdamie); Feliksa, o Feliksie (od Felix, Europejska Nagroda Filmowa). Argumentuje się to tym, że w języku polskim nie ma połączeń „xu”, „xowi”, „o xie”. Czy rzeczywiście tak jest?

W jednym z wydań „Komunikatów Rady Języka Polskiego” natknąłem się na pytanie skierowane do językoznawców przez mieszkańców Środy Wielkopolskiej. Otóż nie wiedzieli oni, jak utworzyć dopełniacz od nazwiska Rex, którego właściciel miał być patronem jednej z ulic miasta (czy ma to być ul. Reksa, czy ul. Rexa). Odpowiedź była taka, że we wszystkich nazwiskach męskich zakończonych na „x„, odmienianych w związku z tym według deklinacji spółgłoskowej, tylko w miejscowniku „x” przekształca się w „ks” (o Reksie), gdyż po dodaniu końcówki „-e” twarde „s” przechodzi w miękkie „si”, którego nie odda zapis „xi” Pozostałe formy odmiany tego nazwiska nie zawierają oboczności głoskowych, należy zatem pozostawić „x” przed końcówkami deklinacyjnymi i pisać Rexa, Rexowi, Rexem.

No więc jak to jest, pomyślałem: dopuszczalne są w polszczyźnie końcówki „xu”, „xowi”, „xem” czy też nie? Na wszelki wypadek zerknąłem do „Nowego słownika poprawnej polszczyzny” PWN (wydanego w 1999 r.) pod redakcją prof. Andrzeja Markowskiego i… zaniemówiłem. Otóż pan profesor, który w swoim „Wielkim słowniku ortograficznym języka polskiego” wydawnictwa „Wilga” podaje pisownię Halifax, Halifaksu, Halifaksowi, w „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny” nieoczekiwanie każe nam pisać Halifaxu, Halifaxowi!

Redakcja „Angory” już dawno postawiła sobie za cel reagowanie na wszelkie nieścisłości i niekonsekwencje spotykane w słownikach. Uwagi co do pisowni w przypadkach zależnych nazwisk i nazw własnych kończących się literą „x” przekazaliśmy natychmiast prof. Edwardowi Polańskiemu z UŚ i dr. Mirosławowi Bańce z Wydawnictwa Naukowego PWN. Podobno Rada Języka Polskiego PAN zaleciła, by w nowych słownikach i innych wydawnictwach znalazły się jedynie formy z końcówkami „ksu”, ksowi, „ksem”, „o ksie„. W „Wielkim słowniku ortograficznym” PWN (wyjdzie w styczniu 2003 r.) znajdą się więc wyłącznie formy Rex – Reksa, Halifax – Halifaksu, Max – Maksa.

E-maile od Czytelników:

• Jak powinien brzmieć skrót od wyrazu „minuta”: „min.” czy „min”? Muszę przyznać, że rażą mnie napisy na billboardach: „Géant” – 10 min (bez kropki) (paisjus****@interia.pl).

Skrót min jest rzeczywiście niefortunny. Przecież powstał od słowa minuta przez odrzucenie końcowej części, a w takich wypadkach przepis nakazuje stawianie kropki, np. red. (od redaktor), inż. (od inżynier). Mimo to, jeśli chodzi o minutę, musimy pisać min (bez kropki). Chodziło podobno o to, by nie mylić minuty z… ministrem! Ktoś więc zadecydował, że skrót min. z kropką będzie oznaczał ministra, a min bez kropki – minutę. To rozróżnienie jest zbyteczne. W ortografii można znaleźć przykłady, kiedy jeden skrót dotyczy wielu wyrazów, np. p. to pan, pani, panna; piętro; punkt; patrz. Uważam, że do nowych słowników warto wprowadzić (na razie obocznie) skrót wyrazu minuta jako min. (z kropką), tym bardziej że skracając godzinę, stawiamy kropkę (godz.).

• Całe życie pisałem „przez około trzy lata”, wczoraj zaś usłyszałem, jak spikerka w „Wiadomościach” mówiła „przez około trzech lat”…(Grzegorz.Janoszk***@pro.onet.pl).

Przyimek około łączy się zawsze z dopełniaczem. Mówimy: Mieszkanie ma około sześćdziesięciu metrów; Dziecko ważyło około dziesięciu kilogramów (niepoprawne jest używanie formy mianownika, np. Wycieczka potrwa około dwa tygodnie). Obydwie konstrukcje przytoczone przez Czytelnika są złe. Nie można łączyć przyimków, które rządzą różnymi przypadkami („przez” biernikiem, „około” – dopełniaczem). W takim wypadku należy w ogóle zrezygnować z około i powiedzieć: Mniej więcej przez trzy lata.

MACIEJ MALINOWSKI

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0. Pełny tekst licencji.