Zaskakująco wielu osobom mylą się te czasowniki…
– „Widać wyraźnie, czyje poglądy [chodziło o poglądy Jarosława Kaczyńskiego w sprawie oceny działalności Marii Le Pen w ciągu lat] ewaluują” – powiedział w „Kawie na ławę” w TVN24 5 grudnia br. Krzysztof Hetman z PSL-u. „Ewoluują” – zwrócił mu uwagę prof. Andrzej Zybertowicz z Kancelarii Prezydenta. „Tak, ewoluują, dziękuję panie profesorze” – uderzył się w piersi eurodeputowany. Dlaczego tak wiele osób myli te czasowniki? (e-mail nadesłany przez internautę).
Sytuacja przywołana w e-mailu przez czytelnika, czyli posługiwanie się przez dużą część użytkowników języka czasownikiem ewaluować zamiast ewoluować (i na odwrót), jako żywo przypomina tę z bezokolicznikami adoptować i adaptować.
Nie wszyscy wiedzą, że adoptować (z łac. adopto, adoptāre ‘przybrać, przyjąć do rodziny’, por. niem. adoptieren, fr. adopter, ang. adopt) można wyłącznie dziecko osierocone lub porzucone przez rodziców, tzn. ‘uznać je wobec prawa za swoje’.
Adaptować zaś (z łac. adapto, adaptāre, por. niem. adaptieren, fr. adapter, ang. adapt) znaczy ‘przystosowywać, dostosowywać, czynić stosownym’. Adaptuje się czasem jakieś pomieszczenie w mieszkaniu lub domu (np. część przedpokoju albo poddasze itp.)’.
Dlatego w starannej polszczyźnie wykluczone są zwroty w rodzaju: zmieniłam mieszkanie i muszę się szybko zaadoptować do nowych warunków bądź mój mały syn ma duże trudności z zaadoptowaniem się w przedszkolu.
Należy zawsze powiedzieć lub napisać: zmieniłam mieszkanie i muszę się szybko zaadaptować do nowych warunków bądź mój mały syn ma duże trudności z zaadaptowaniem się w przedszkolu.
Zgłoska [da] lub [dap] musi być przez mówiącego wyraźnie wyartykułowana i dobrze przez otoczenie słyszalna.
Wystrzegajmy się zatem tego, co w językoznawstwie nazywa się paronimią (gr. para ‘obok, mimo’ i onoma ‘imię’), czyli ‘mylenia jednego wyrazu z innym ze względu na podobieństwo brzmieniowe’.
Takie używanie wyrazów innych niż zamierzone nosi również drugą nazwę – malapropizm (z fr. mal à propos dosł. ‘nie w porę, nie na miejscu’).
Pamiętają Państwo, jak jakiś czas temu pisałem o pomyleniu przez prezydenta Andrzeja Dudę słowa insurekcja (‘powstanie zbrojne’) z rezurekcją (‘zmartwychwstanie Chrystusa i uroczyste nabożeństwo wielkanocne z procesją’)? To był właśnie malapropizm…
W wypadku czasowników ewoluować i ewaluować chodzi znowu – jak przy adoptować i adaptować – o jedną literę (głoskę) w członie nagłosowym (ewo- // ewa-).
Żeby nie popełnić językowego uchybienia, trzeba dobrze znać postać graficzną jednego i drugiego słowa, ich znaczenie i kontekst oraz zakres użycia.
Pamiętajmy zatem, że ewoluować (fr. évoluer, ang. evolve, niem. evolvieren; z łac. evolvere) to inaczej ‘rozwijać się, zmieniać się, przeobrażać się stopniowo’.
Niewątpliwie ‘ewolucję’, czyli ‘proces zmian’, miał na myśli europoseł Krzysztof Hetman w „Kawie na ławę”, mówiąc explicite, że poglądy Jarosława Kaczyńskiego w sprawie oceny działalności Marii Le Pen w ciągu lat ewoluują.
Kiedy w grę wchodzi czasownik ewaluować, mamy do czynienia z czymś zupełnie innym.
Ewaluować (fr. évaluer, niem. evaluieren, ang. evaluate, z łac. evalere) znaczy coś innego – ‘oceniać, poddawać ocenie, szacować wartość, cenę czegoś’.
Jest to raczej słowo środowiskowe. Na przykład w środowisku akademickim owego czasownika i rzeczownika ewaluacja (a także parametryzacja) używa się bardzo często w odniesieniu do pracowników nauki, ich publikacji i w ogóle wszelkiej aktywności na niwie badawczej.
Mówiąc inaczej, naukowcy są ciągle ewaluowani, poddawani ewaluacji, czyli ‘ocenie ich pracy’.
MACIEJ MALINOWSKI