„Czy ktoś dosiadał?”

Podobno brać kolejarska używa tego socjolektu od dawna, nie zdając sobie sprawy z jego niepoprawności i niestosowności…

– Mam pytanie o poprawność zwrotu, który powszechnie usłyszy się w pociągach w całej Polsce: „Czy ktoś z Państwa dosiadał?”. Byłam świadkiem szkolenia młodej konduktorki, której opiekunka podpowiadała taki właśnie zwrot, więc myślę, że to jakaś formułka obowiązująca na PKP. Czy można w tym przypadku pominąć zaimek zwrotny „się”? Wydaje mi się to niepoprawne, nie mówi się chyba „dosiadać pociągu” lub „dosiadać do pociągu”. Poza tym – czy nie należy powiedzieć: „Czy ktoś się dosiadł?” zamiast „Czy ktoś się dosiadał?”? (e-mail od internautki).

Trudno się nie zgodzić z krytycznymi uwagami czytelniczki na temat niepoprawności zwrotu Czy ktoś z Państwa dosiadał?

W starannej polszczyźnie, a więc tej, która obowiązuje w przestrzeni publicznej, oficjalnej, czasownik dokonany dosiąść i jego wariant wielokrotny dosiadać nigdy nie były uznawane przez leksykografów za synonimy wsiąść, wsiadać (do środka lokomocji).

Dosiąść lub dosiadać można konia, co znaczy 'wsiąść, wsiadać nań’

Z tego względu – żeby nie narażać się na zarzuty ze strony pasażerów dbających o piękno i poprawność wysławiania się o psucie języka – po ruszeniu pociągu ze stacji znajdujących się na trasie przejazdu konduktorka czy konduktor powinni każdorazowo zapytać, by się upewnić, że wszyscy wykupili bilety i że zostały one sprawdzone:

Czy ktoś z Państwa wsiadł na stacji, którą właśnie minęliśmy?

Przyznają Państwo, że sięgnięcie po taki lub podobny zwrot z formą osobową czasownika wsiadać w czasie przeszłym, choć jest dłuższy, pozostaje rozwiązaniem najlepszym. Komunikat jest wówczas jasny, a więc zrozumiały dla wszystkich, a przede wszystkim poprawny pod względem językowym.

Jak słusznie zauważa internautka, w takiej sytuacji można się również posłużyć czasownikiem zwrotnym dosiąść się (ale już nie dosiadać się, o czym poniżej), gdyż poza ‘siąść przy kimś, przysiąść się do kogoś’ znaczy on ‘zająć miejsce w środku lokomocji, w którym znajdują się już inni ludzie (vide Praktyczny słownik języka polskiego wydawnictwa „Kurpisz” pod redakcją Haliny Zgółkowej, Poznań 1996, t. 9, s. 160).

Czy ktoś z Państwa dosiadł się na ostatniej stacji lub jeszcze wcześniej? – tego rodzaju zapytanie konduktorki lub konduktora też by nie budziło niczyich wątpliwości.

Włączenie do omawianego zwrotu czasownikowej formy jednokrotnej dosiadł się jest tutaj jedynie możliwe, chodzi przecież o coś, co zostało dokonane, zakończone: ktoś czekał na stacji na pociąg, który nadjechał i się zatrzymał, i ten ktoś wsiadł doń, czyli dosiadł się do pasażerów.

O dosiadaniu się (gerundium od dosiadać się) dużej liczby pasażerów na różnych stacjach do pociągu jadącego z miasta X do miasta Y kolejarze mogą napisać w raporcie po zakończeniu pracy:

Na stacji początkowej wsiadło 100 pasażerów, a po drodze dosiadali się nowi (‘było to rozciągnięte w czasie’).

To właśnie dlatego sformułowanie Czy ktoś się z Państwa dosiadał?, a tym bardziej jego wariant bez zwrotności Czy ktoś z Państwa dosiadał? z punktu widzenia normy wzorcowej polszczyzny trzeba traktować jako uchybienie językowe, irytujące wiele osób.

Nie przekona mnie o słuszności sądu stanowisko części leksykografów, którzy dosiadanie dopuszczają do użycia w odmianie polszczyzny potocznej lub uznają za rzadkie (vide Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod redakcją Stanisława Dziwisza, Warszawa 2003, t. I, s. 671, i Praktyczny słownik języka polskiego, ibidem).

Podobno brać kolejarska używa tego socjolektu od dawna, nie zdając sobie sprawy z jego niepoprawności i niestosowności. Czas najwyższy uświadomić to kolejarkom i kolejarzom. Zrobiła to internautka, robię to i ja. Myślę, że tego samego zdania jest duża część czytelników „Angory”.

MACIEJ  MALINOWSKI