Co należy wiedzieć o słowie wataha

Rzeczownik wataha jest w polszczyźnie dość osobliwy ze względu na obecność w nim litery h, która wymienia się na inną w formach celownika i miejscownika.

Ale na jaką? Czy pisze się (komu? czemu?) wataże, (o kim? o czym?) o wataże czy (komu? czemu?) watasze, (o kim? o czym?) o watasze?

Żeby rozwiać ową ortograficzną wątpliwość, trzeba się odwołać do etymologii naszego słowa.

Otóż wataha – jak się z pewnością domyślacie – nie jest wyrazem rodzimym, tylko zapożyczeniem przejętym z języka ukraińskiego (ватáга, wym. wataha], a pochodzącym z języka tatarskiego, w którym ma takie samo brzmienie (watáha).

Musicie wiedzieć, że właśnie przez język ruski (czyli od XIX wieku staroukraiński i starobiałoruski) docierało do nas w przeszłości słownictwo orientalne – turecko-tatarskie (poza watahą mamy słowo kurhan).

Rzeczownik wataha oznaczał dawniej ‘uzbrojoną gromadę, bandę rabusiów, opryszków’, a w języku łowieckim ‘stado wilków lub dzików’. Do dzisiaj mówi się wataha na bandę, zgraję chuliganów (np. pseudokibiców) wywołujących burdy na stadionach, a czasem i na ulicach miast.

Dla naszych przodków, szczególnie tych z Kresów Wschodnich, nie ulegało wątpliwości, że skoro w formie wataha występuje litera h, musi ona oznaczać dźwięczną głoskę [h], która w celowniku i miejscowniku przechodzi w [ż], co znajduje odbicie w ortografii – pisze się wataże. Przez długie lata tylko taką formę rejestrowały słowniki. Tak samo należało pisać SapiehaSapieże czy braha (‘wywar’) – braże.

Ponieważ jednak współcześnie lwia część Polaków nie rozróżnia w wymowie dźwięcznego h i bezdźwięcznego ch i słowo wataha brzmi w ich ustach tak samo jak mucha czy blacha, a w celowniku i miejscowniku [watasze] jak [musze], [blasze] – językoznawcy zgodzili się jakiś czas temu na zapisywanie tego wyrazu przez sz, czyli watasze, o watasze. Niejako więc włączyli ortograficznie watahę do grupy wyrazów z ch (np. blacha – blasze, mucha – musze, ropucha – ropusze).

Obecnie w słownikach ortograficznych przy haśle wataha podaje się formę III przypadka watasze, a dopiero w nawiasie wataże, co oznacza, że zaleca się pisownię przez sz. To samo dotyczy nazwiska Sapieha: Sapiesze (a. Sapieże). Ale już wyraz yamaha (produkt marki Yamaha) otrzymał wyłącznie jedną postać – yamasze

Pan Literka

Scroll to Top