Bardziej uzasadniony: repesaż

Trudno powiedzieć, dlaczego w latach 50. i 60. częściej był w użyciu repasaż. Czyżby przez wzgląd na istnienie w polszczyźnie wyrazu pasaż?

– W języku dziennikarzy sportowych pojawia się niekiedy słowo w dwóch wariantach: „repasaż” i „repesaż”, kiedy chodzi o dodatkową rywalizację w niektórych dyscyplinach sportowych między zawodnikami lub drużynami mającymi jednakową liczbę punktów, decydującą o dalszym awansie w rozgrywkach. Czemu tak się dzieje? Dlaczego jest zarówno „repasaż”, jak i „repesaż”? (e-mail nadesłany przez internautę).

– Dlatego – odpowiadam, że leksykografowie nie są konsekwentni w swych ustaleniach normatywnych. Część z nich powołuje się na jedno źródło pochodzenia przywołanego w e-mailu określenia, część na inne. Które uznać za bardziej przekonujące? Spróbuję znaleźć na to pytanie odpowiedź…

Obydwa tropy etymologiczne prowadzą nas do francuszczyzny; wiadomo, że słowo repasaż // repesaż jest galicyzmem, zapożyczeniem, które pojawiło się w naszym języku po drugiej wojnie światowej w terminologii sportowej.

Nazywa ono – powtórzmy za internautą bardziej precyzyjnie – ‘sposób przeprowadzania eliminacji do decydujących faz zawodów sportowych – stosowany m.in. w kolarstwie torowym, szermierce, judo, zapasach, kajakarstwie czy wioślarstwie – przez zarządzenie dodatkowego wyścigu lub powtórnej walki zawodników, którzy nie zakwalifikowali się bezpośrednio do dalszej części rywalizacji’.

Oto dowód na to, że dziennikarze sportowi posługują się zarówno słowem repasaż, jak i jego wariantem repesaż:

(repasaż)

W eliminacjach zajęli 2. miejsce, przez co musieli uczestniczyć w repasażach;

Dwóch najlepszych zawodników z każdego repasażu awansowało do ćwierćfinałów;

Pierwsze cztery zawodniczki awansowały bezpośrednio do ćwierćfinałów, a pozostałe walczyły w repasażach;

W eliminacjach zajęli 2. miejsce, przez co musieli płynąć w repasażach;

(repesaż)

Polska czwórka podwójna oraz czwórka bez sternika wystąpią w finałowych wyścigach Pucharu Świata w wioślarstwie w Zagrzebiu. Do półfinału awansowała dwójka podwójna, repesaże zaś czekają Piotra Płomińskiego w jedynce;

Mateusz Bernatek w kategorii 67 kg i Arkadiusz Kułynycz w 87 kg muszą wygrać walki repesażowe;

Roksana Zasina wystąpi we wtorek w repesażu w wadze 55 kg zapaśniczych mistrzostw świata w Oslo.

Ci z lingwistów, którzy opowiadają się za repasażem, przywołują zwykle francuski rzeczownik repassage [wym. repasaʒ] (ʒ = ż) o znaczeniu ‘ponowne przejście’. Tylko że współczesne słowniki podają, iż repassage (od czasownika repasser) to inaczej ‘prasowanie’, a także ‘ostrzenie (np. noża)’ i ‘wygładzanie czegoś’.

Bardziej zasadne pozostaje odwołanie się do innego francuskiego czasownika – repêcher [wym. repeʃe] (ʃ = sz), który znaczy ‘wyławiać’, również ‘dopuszczać do dodatkowego egzaminu’.

Skoro wywiedziony od niego rzeczownik repêchage znaczy dosł. ‘powtórne wyławianie’, a przenośnie ‘dodatkowy egzamin w szkole, na uczelni’, to wydaje się, że równie dobrze można go chyba wykorzystać w sporcie w odniesieniu do ‘dodatkowego wyścigu, powtórnej walki zawodników’. We Francji tak się ponoć mówi i pisze…

Tak więc wygląda na to, że należało od samego początku postawić na formę z dwoma -e, czyli repesaż, jedynie uzasadnioną etymologicznie, uproszczoną fonetycznie (ʃ = sz przeszło w s, żeby się łatwiej wymawiało).

Trudno powiedzieć, dlaczego w latach 50. i 60. częściej był w użyciu repasaż. Czyżby przez wzgląd na istnienie w polszczyźnie wyrazu pasaż? Niestety, do dzisiaj niektóre słowniki podają wyłącznie tę błędną etymologicznie formę, pomijając oboczność repesaż bądź traktując ją niekiedy jako rzadszą.

Tymczasem – czego dowiodłem – od początku powinno się mówić i pisać repesaż.

MACIEJ  MALINOWSKI