Awantażownie

Współcześnie wydane słowniki i leksykony nie rejestrują już tego przysłówka…

– Od pewnego  czasu używam chętnie słowa „awantażownie” na określenie czyjegoś wyjątkowo korzystnego wyglądu. Słowo to usłyszałam w serialu „Siedlisko” w reżyserii Janusza Majewskiego. W ostatnim odcinku Marianna (w tej roli Anna Dymna) kieruje do swojej synowej zdanie: „Ty, moja droga, również wyglądasz niezwykle awantażownie”. Ostatnio „awantażownym” określiłam wygląd pewnej mojej znajomej (rzeczywiście wyglądała niezwykle korzystnie, elegancko), ale nie znała tego słowa, ba, nie znały go również jej znajome polonistki. Czy rzeczywiście słowo „awantażownie” jest już całkowicie zapomniane? Czy słusznie? (e-mail nadesłany przez internautkę).

Przysłówek awantażownie i przymiotnik awantażowny już przeszło pół wieku temu leksykografowie traktowali jako przestarzałe i nieco pretensjonalne w codziennym użyciu. Odnotowali je chyba wyłącznie dlatego, że sięgali po nie niekiedy XIX-wieczni pisarze.

Potwierdzeniem tego może być zdanie z powieści Elizy Orzeszkowej „Pompalińscy” (1876 r.) zamieszczone w Słowniku języka polskiego PAN pod redakcją Witolda Doroszewskiego (Warszawa 1958, t. I, s. 265): Co za uśmiech (…) łagodny, smętny jakby nieco, a tak awantażownie dwa rzędy białych ząbków prezentujący.

Awantażownie miało tu znaczyć tyle, co ‘korzystnie’.

Nietrudno się domyślić, że przysłówek awantażownie i przymiotnik awantażowny muszą mieć związek z rzeczownikiem awantaż, będącym fonetycznym zapisem galicyzmu avantage [wym. awãtaʒ] ʒ = ż.

Dzisiaj słowo to bywa rzadko używane, ale dawniej, kiedy chodziło o ‘przewagę, wyższość nad kim, pierwszeństwo, wyróżnienie, zaletę, korzyść, zysk’, wybierano często właśnie je. Zamiast więc powiedzieć: zmieniłaś się na korzyść czy wyglądasz korzystniej (niż dawniej), mówiono: zmieniłaś się na awantaż, wyglądasz na awantaż.

Owe zmiany na awantaż dotyczyły głównie, rzecz jasna, wyglądu (ktoś zeszczuplał, wyładniał), ale też mogły się odnosić do usposobienia czy charakteru danej osoby (zaczęła się ona lepiej zachowywać, stała się grzeczniejsza w stosunku do ludzi itd.).

Na przykład Juliusz Słowacki pisał w „Listach do krewnych, przyjaciół i znajomych” (1820–1849): Bywał także u mamy często Mickiewicz i znalazła [tutaj w znaczeniu: ‘doszła do wniosku, oceniła’], że się bardzo na awantaż odmienił.

Współcześnie wydane słowniki i leksykony nie rejestrują już haseł awantażownie, awantażowny, a przy haśle awantaż wymieniają na pierwszym miejscu znaczenie sportowe ‘w tenisie przewaga uzyskana przez jednego z grających po stanie równiej liczby punktów (vide Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod redakcją Mirosława Bańki, Warszawa 2003, s. 124).

Podczas pojedynków na korcie we Francji słyszymy niekiedy przy stanie 40:40 informację podawaną przez sędziego: avantage [awãtaʒ] Nadal, avantage [awãtaʒ] Federer, avantage [awãtaʒ] Radwanska, avantage [awãtaʒ] Williams.

Pierwotne znaczenie słowa awantaż (‘korzyść, zysk’) podaje się cały czas z kwalifikatorem: przestarzałe.

W Praktycznym słowniku współczesnej polszczyzny wydawnictwa „Kurpisz” pod redakcją Haliny Zgółkowej, Poznań 1995, t. III, s. 107-108) natrafiamy za to na przymiotnik awantażowy (‘taki, który przynosi komuś korzyść, pożytek, zysk’), ale także z zastrzeżeniem: przestarzały (np. awantażowy interes, awantażowa propozycja, awantażowy wygląd).

Czy w tej sytuacji warto się dzisiaj odwoływać do wyrazów awantaż, awantażowny, awantażownie? Oczywiście, nie jest to zabronione, lecz pamiętajmy o tym, że duża część użytkowników języka nigdy się z nimi nie zetknęła i słysząc je lub widząc w tekście, odczuwa z tego powodu dyskomfort.

Czy nie lepiej powiedzieć komuś: Ale korzystnie, wspaniale, fantastycznie wyglądasz?

MACIEJ  MALINOWSKI