Biała Podlaska

Owa nazwa składa się z dwóch przymiotników, a nie przymiotnika i rzeczownika. Jest natomiast kłopot, jak nazywać mieszkańców i jak powinien brzmieć przymiotnik…

– Jak traktować gramatycznie nazwę „Biała Podlaska”? Czy jest to połączenie dwóch przymiotników czy przymiotnika i rzeczownika? Mieszka się więc „w Białej Podlaskiej” czy w „Białej Podlasce”? A kim są mieszkańcy, jak na nich mówić?

Internautę interesuje jeszcze przymiotnik wywodzący się od nazwy Biała Podlaska (powiat jaki?).

Jeśli chodzi o kwestię pierwszą – deklinację nazwy Biała Podlaska, to wątpliwości nie może być żadnych. Obydwa człony są w niej przymiotnikami (Biała – jaka? – Podlaska). Należy więc mówić i pisać: (kogo? czego?) Białej Podlaskiej; (komu? czemu?) Białej Podlaskiej; (kogo? co?) Białą Podlaską; (z kim? z czym?) z Białą Podlaską; (o kim? o czym?) o Białej Podlaskiej; (o!) Biała Podlaska!

Nieco inaczej traktował ową sprawę Słownik ortoepiczny. Jak mówić i pisać po polsku Stanisława Szobera z 1937 roku (s. 16). Wprawdzie nakazywał odmieniać nazwę Biała Podlaska przymiotnikowo, ale z wyjątkiem biernika i wołacza. W tych dwóch przypadkach obowiązywała deklinacja rzeczownikowa: (kogo? co?) Białę Podlaską; (o!) Biało Podlasko!

Dopiero Słownik poprawnej polszczyzny PWN z 1973 roku (s. 42) i Nowy, a następnie Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN (odpowiednio z 1999 i 2004 r., s. 1398 i s. 68) zlikwidowały ową kłopotliwą nieregularność i od tej chwili przymiotnikowe nazwy miejscowe kończące się na -a (takie jak Cisna, Kamienna czy właśnie Biała) odmieniamy w całości przymiotnikowo.

Omawianą miejscowość nazwano Białą (XV w.) na cześć założyciela osady Piotra Janowicza noszącego przydomek Biały, a dopiero w XIX w. na miasto gubernialne na Podlasiu zaczęto mówić Biała Podlaska (w XVI w., kiedy Biała stała się własnością Radziwiłłów, przylgnęło do niej na jakiś czas określenie Biała Radziwiłłowska lub Biała Książęca).

Jak widać, Biała Podlaska jest takim samym złożeniem dwóch przymiotników, jak Biała Pilska, Biała Rawska, Biała Giżycka, Biała Niżna, Biała Nyska czy Biała Olecka. Do wszystkich nazw Biała dodano kiedyś przymiotnik po to, by odróżnić jedną Białą od drugiej (taką nazwę nosi kilkadziesiąt wsi, ale także kilka miasteczek).

Więcej trudności sprawia ustalenie, jak nazywają się mieszkańcy Białej Podlaskiej. Niektóre słowniki (np. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN) podają, że „nazw mieszkańców od Biała Podlaska się nie tworzy”, inne (np. Słownik nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi PWN z 2007 r.) mają na ten temat inne zdanie.

Według Słownika nazw miejscowości… mieszkaniec Białej Podlaskiej to bialanin, mieszkanka bialanka, a mieszkańcy bialanie (podstawa słowotwórcza Biał– + przyrostki –anin, –anka, –anie, które spowodowały przejście głoski ł w l). Tak samo bialanami nazywa się mieszkańców wszystkich innych miejscowości Biała oraz tych, które występują z przymiotnikiem.

Szkopuł w tym, że ludzie mieszkający w Białej Podlaskiej mówią o sobie inaczej – bialczanin (to podobno forma historyczna, znana już w latach 20.). Niestety, słowo z cz nie ma uzasadnienia, miejscowość bowiem musiałaby się nazwać np. Bialca (wówczas c przechodzi w cz).

Skoro zalecane przez niektóre słowniki określenie bialanie nie bardzo się podoba, a formę białczanie uznaje się za błędną, to może warto by postawić na wyraz białopodlaszczanie (jak białostoczanie, od Białystok)? Podstawą nazwy stałby się wówczas człon drugi (przymiotnik podlaski), w którym -sk- przechodzi w -szcz– przed zmiękczającym przyrostkiem –anie, słowo biała zaś (w postaci biał– + spójka –o-) nie zmienia swego brzmienia.

Derywat białopodlaszczanie jest jak najbardziej poprawny słowotwórczo w przeciwieństwie do bialszczanie, którą to formę od czasu do czasu się spotyka (musiałaby istnieć nazwa Bialsk).

Jeśli chodzi o przymiotnik, to na prawach oboczności funkcjonują wyrazy bialski i bialskopodlaski, ale – według mnie – o wiele lepsza jest forma białopodlaski.

MACIEJ MALINOWSKI

Scroll to Top