Z poprawnym używaniem wyrazów procent i promil w połączeniach z liczebnikami głównymi i ułamkowymi ma kłopot duża część Polaków…
Z poprawnym używaniem wyrazów procent i promil w połączeniach z liczebnikami głównymi i ułamkowymi nie umieją sobie poradzić najtęższe głowy ekonomistów, prawników, urzędników czy dziennikarzy zmuszonych przed kamerami do odczytywania różnych wartości danych liczbowych ujętych w procentach lub promilach, a zawartych w tabelkach czy na wykresach.
Nie ma kłopotu, jeśli słowami procent ( ‘setna część czegoś’, z łac. pro centum = ‘na sto’) i promil (‘tysięczna część czegoś, z łac. pro mille ‘na tysiąc’) posługujemy się bez określeń liczebnikowych. Wówczas, jako rzeczowniki rodzaju męskiego, podlegają one normalnej odmianie.
Mówi się, że: ktoś żyje z procentów z lokaty w banku, czerpie procenty z oszczędności, cieszy się nawet kilkoma promilami zysku.
Inaczej rzecz się przedstawia, kiedy przed wyrazami procent, promil pojawia się liczebnik główny bądź liczebnik ułamkowy, a całość określa pewną wartość liczbową.
Jeszcze pół wieku temu nie wolno było mówić czy pisać 3 procenty, 6 procentów czy 2 promile, 5 promili. Zawsze musiało to być 3 procent, 6 procent oraz 2 promil, 5 promil.
Dziś ciągle za jedynie poprawne uchodzą wyrażenia 3 procent, 6 procent, ale obocznie do 2 promil, 5 promil możliwe są już formy z odmienionym słowem promil w l. mn., tzn. 2 promile, 5 promili (proszę zajrzeć do Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 2004, s. 866 i s. 872).
Skupmy się na razie na procencie. Należy wiedzieć, że w połączeniu z liczebnikiem oznaczającym całości przyjmuje on w l. mn. różną postać w zależności od tego, w jakim przypadku gramatycznym występuje.
Jeżeli jest to mianownik, dopełniacz i biernik, wtedy członu procent nie odmieniamy, ale kiedy w grę wchodzi celownik, narzędnik i miejscownik, słowo procent przyjmuje normalne końcówki pluralne.
Pokażmy to na przykładach:
85 procent (a nie: 85 procentów) studentów zdało egzamin;
Na zebraniu nie było 60 procent (a nie: 60 procentów) osób;
Poznałem 50 procent (a nie: 50 procentów) uczestników, ale:
Premie przyznano 55 procentom (a nie: pięćdziesięciu pięciu procent) pracowników;
50 procentami (a nie:pięćdziesięcioma procent) funduszu trudno obdzielić wszystkich;
W 30 procentach (a nie: w trzydziestu procent) była to prawda.
Inaczej zachowuje się słowo procent, kiedy występuje z liczebnikami ułamkowymi. Zawsze pozostaje wtedy nieodmienne:
43,5 procent (a nie: czterdzieści trzy i pięć dziesiątych procenta ani procentu) widzów zasiadło na trybunach;
Brakowało 16,7 procent (a nie: szesnastu i siedmiu dziesiątych procentów) żywności;
Zdarzyło się to 35,6 procent (a nie: trzydziestu pięciu i sześciu dziesiątym procentom) badanych;
Spotkano się 5,6 procent (a nie: pięcioma i sześciu dziesiątymi procentami) uczestników;
Pomyślano 2,7 procent (a nie: o dwóch i siedmiu dziesiątych procentach) czytelników.
W wypadku wyrazu promil jest… inaczej.
W połączeniu z liczebnikami oznaczającymi całość można – jak wspomniałem na wstępie – już w mianowniku, dopełniaczu i bierniku mówić i pisać dwa promile, dwóch promili; pięć promili, pięciu promili, a więc w l. mn. człon promil każdorazowo odmieniać.
Kiedy promil stoi przed liczebnikiem ułamkowym, też należy go odmieniać, czyli mówić bądź pisać 2,5 promila, 17,3 promila (a nie: dwa i pół promil, siedemnaście i trzy dziesiąte promil).
To odmienna reguła od tej, która dotyczy wyrazu procent.
MACIEJ MALINOWSKI