„Spadkobierca” to w polszczyźnie wyraz bardzo stary i dlatego zawiera w zakończeniu samogłoskę „e”
Internautę zainteresowało to, „dlaczego są w polszczyźnie wyrazy «odbiorca», «kredytobiorca», «pracobiorca», «przedsiębiorca», ale «spadkobierca»?
Pierwsze mają w zakończeniu samogłoskę «o», «spadkobierca» zaś samogłoskę «e». Czy nie należałoby w tej sytuacji dopuścić do użytku formę «spadkobiorca»?” – pyta.
Niewykluczone, że za jakiś czas wyraz spadkobiorca zostanie uznany za równoprawną postać (oboczność) rzeczownika spadkobierca. Na razie nie ma go jednak w słownikach, choć w Wielkim słowniku wyrazów obcych PWN pod redakcją Mirosława Bańki (Warszawa 2004, s. 388) przy haśle fideimkomis czytamy: praw. ‘zapis testamentowy zawierający nieformalną prośbę spadkodawcy do spadkobiorcy o przekazanie części spadku osobie trzeciej’.
A jeszcze 77 lat temu w Słowniku ortoepicznym. Jak mówić i pisać po polsku Stanisława Szobera (Warszawa 1036, s. 464) przestrzegano przed mówieniem i pisaniem spadkobiorca (poprawnie: spadkobierca).
Rzeczownik spadkobierca (drugim wyrazem o wygłosie –bierca, który dotrwał w niezmienionej postaci do czasów współczesnych, jest probierca ‘osoba zajmująca się badaniem próbek i ustalaniem jakości towaru, ustalająca próbę wyrobów z metalu szlachetnego’) ma archaiczną budowę dlatego, że powstał na gruncie polszczyzny najwcześniej, jeszcze w czasach, gdy istniał wyraz bierca oznaczający ‘tego, kto biera [dzisiaj: bierze]’ i znano parę aspektową czasowników brać – bierać (vide Słownik języka polskiego wydany staraniem Maurycego Orgelbranda, Wilno 1861, t. I, s. 79: bierać, częst. ob. [obocznie] brać).
Nasi przodkowie mówili pierwotnie – mając na myśli formy czasu teraźniejszego od czasownika bierać (‘brać często’) – (ja) bieraję, (ty) bierajesz, (on) biera, (my) bieramy, (wy) bieracie, (oni) bierają.
Od brać były to formy (ja) bierzę a bierę, (ty) bierzesz a. bieres, (on) bierze a. biere itd.
Czasownik wielokrotny bierać wyszedł z użycia, ale „uchował się” w czasownikach przedrostkowych dobierać, nabierać, obierać, pobierać, przebierać, wybierać, zabierać itp.
Z kolei czasownik brać zmienił kategorię przynależności, stał się niedokonany i stworzył parę aspektową z czasownikiem dokonanym (jednokrotnym) wziąć (wziąć – brać).
Trudno się zatem dziwić, że w wyrazie złożonym spadkobierca ‘ten, kto bierze po kim spadek, sukcesję’ (spadk– + o + – bierca) pojawił się drugi człon z samogłoską e: bierca (bier– + przyrostek -ca).
Stanisław Szober (Na straży języka, Warszawa 1937, s. 178) wspomina jeszcze o zjawisku fonetycznym, które zaszło w słowie bierca.
Twierdzi, że pozostaje ono rzecz jasna w związku słowotwórczym z czasownikiem brać, tylko że utworzono je w czasach prasłowiańskich, gdy ów czasownik miał postać głoskową bĭrati.
Znak ĭ wskazywał na to, że było to i bardzo krótkie, i gdy rdzeń bĭr- połączył się z przyrostkiem -ĭca (taką pierwotnie ów sufiks miał postać), w formie bĭrĭca pojawiły się dwie owe krótkie samogłoski ĭ. Jedna z nich, ta w położeniu przed sylabą z pełną samogłoską (ca), zanikła, druga zaś ĭ rozwinęła się w e.
W ten sposób z wyrazu bĭrĭca zrobiło się słowo bierca…
Kiedyś tzw. złożeń z członem bierca było w polszczyźnie więcej, np. prawobierca, przedsiębierca, zabierca, zapisobierca (wszystkie odnotowuje jeszcze Słownik języka polskiego (tzw. warszawski) Jana Karłowicza, Adama Antoniego Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego, Warszawa 1908, t. IV, s. 982; Warszawa 1912, t. V, s. 71; Warszawa 1927, t. VIII, s. 22 i s. 218).
Jak to się zatem stało, że mówimy i piszemy dzisiaj przedsiębiorca, a także odbiorca, pracobiorca, zapisobiorca itp.?
Doszło do tego w wyniku upodobnienia się tych wyrazów do rzeczowników z wygłosowym -orca (np. poborca, wyborca, zaborca).
Te od początku miały zakończenie -orca, gdyż pochodzą wprost od rzeczowników pobór, wybór, zabór (alternacja ó w o), a nie od czasowników pobierać, wybierać, zabierać.
I tylko spadkobierca (i probierca) trzyma się mocno, choć nieśmiało zaczyna go już wypierać forma spadkobiorca (jest też probiorca).
MACIEJ MALINOWSKI