Słownictwo sportowe rządzi się swoimi prawami…
– Dziwi mnie, dlaczego w terminologii sportowej używa się nielogicznych określeń „rzut rożny”, „rzut wolny”, „rzut karny”. Przecież zazwyczaj chodzi o odpowiednio mocne wykopnięcie bądź kopnięcie piłki nogą w stronę bramki drużyny przeciwnej, a więc sensowniejsze byłyby nazwy „wykop” lub „kop rożny, z rogu” ewentualnie „wykopnięcie” lub „kopnięcie rożne, z rogu”, „strzał wolny, z wolnego”, „strzał karny, z karnego” – pisze internauta.
Najprościej mógłbym odpowiedzieć następująco: mówi się i pisze rzut rożny, rzut wolny, rzut karny, ponieważ tak się przyjęło, a słownictwo sportowe rządzi się własnymi prawami.
Można jednak podjąć próbę wyjaśnienia owej lingwistycznej kwestii, jak widać interesującej użytkowników języka. Ośmielam się to zrobić…
Zaczęło się od jak najbardziej poprawnego określenia wrzut, którym w piłce nożnej (ale również w koszykówce i w piłce ręcznej) nazywa się wznowienie gry, gdy piłka znajdzie się poza liniami autowymi boiska, przez wrzucenie jej rękami lub ręką na pole gry w sposób określony przepisami.
Kłopot pojawił się w chwili, gdy należało nazwać inne tzw. stałe fragmenty gry, czyli wybicie piłki z rogu boiska po odbiciu się jej od obrońcy i wyjściu poza linię bramkową oraz kontynuowanie gry z dowolnego miejsca boiska albo z 11 m po faulu rywala.
Jak wiadomo, służy do tego nie ręka, tylko noga.
Anglicy posługują się w takich sytuacjach określeniami corner kick (dosłownie ‘kopnięcie z rogu, z narożnika boiska), free kick (‘kopnięcie z wolnego’) oraz penalty kick lub penalty shot (‘kopnięcie z karnego, strzał z karnego’).
Teoretycznie więc i my mogliśmy postawić na wyrazy kopnięcie, wykopnięcie lub krótsze kop, wykop (z rogu, z wolnego; Czesi mówią na jedenastkę właśnie pokutový kop, częściej jednak desítka albo penalta) i strzał (mocny z wolnego, z karnego’).
Ale nie postawiliśmy…
Twory rzeczownikowe kopnięcie, wykopnięcie (z rogu, z wolnego) nie miały szans na upowszechnienie się dlatego, że są zbyt długie.
Jednak środowisku piłkarskiemu nie spodobały się również te krótsze, czyli kop czy wykop, gdyż były zbyt potoczne, nie nadawały się zatem do włączenia ich do oficjalnej terminologii sportowej (jedynie potocznie mówiło się, że napastnik miał mocnego kopa albo że obrońca popisywał się długim wykopem z pola karnego).
Szukając zatem jakiegoś w miarę sensownego sformułowania na wznowienie gry z kornera, z wolnego i z karnego, postanowiono w końcu, że skoro wrzuca się na boisko piłkę z autu, to niech to będzie również – nieco umownie – „wrzut” piłki do gry z rogu, z wolnego i z karnego, mimo że chodzi o kopnięcie jej nogą czy strzał bezpośrednio do bramki.
Zauważmy, że do dzisiaj komentatorzy sportowi mówią o wrzutce piłki na pole karne przeciwnika, czyli o dośrodkowaniu jej w pobliże bramki, a ponadto że są w obiegu rzeczownik przerzut (‘podanie piłki z jednego skrzydła boiska na drugie’) oraz podrzut piłki (‘wyrzucanie piłki w górę’), tak samo jak wrzut związane z czasownikiem rzucać i rzeczownikiem rzut, semantycznie odnoszącymi się do czynności wykonywanych rękami.
I właśnie dlatego, że w słownictwie sportowym funkcjonowały wyrażenia wrzut piłki z autu (niektórzy mówili błędnie wyrzut piłki z autu), przerzut piłki i podrzut piłki, uznano, że nic się nie stanie, gdy wykopywanie piłki z rogu bądź dośrodkowanie z wolnego albo strzał z wolnego czy karnego na bramkę nazwie się umownie rzutem rożnym, rzutem wolnym, rzutem karnym (z lingwistycznego puntu widzenia wrzut, przerzut, podrzut są przecież tworami przedrostkowymi rzeczownika rzut: w-rzut, prze-rzut, pod-rzut).
Żeby było jednakowo, nawet wrzut z autu został ostatecznie zastąpiony potocznie rzutem z autu, choć w przepisach nadal operuje się tym pierwszym określeniem.
Ci, których mimo wszystko ów rzut w odniesieniu do wykopnięcia, kopnięcia piłki i strzału denerwuje (a może nawet razi), mogą sobie go darować i po prostu mówić czy pisać korner lub róg, wolny, karny.
W wielu językach karny nazywany jest jednowyrazowo pénalty (fr.), penalti (hiszp.), pênalti (portug.), пенальти (ros.).
MACIEJ MALINOWSKI