Ponad(/)dwukrotnie

Wydaje się, że powinno się usankcjonować obydwa warianty zapisu…

 – Mam wątpliwości co do zapisywania przymiotników i przysłówków ze słowem „ponad”. Byłem przekonany, że należy zawsze pisać rozdzielnie „ponad dwukrotny”, „ponad dwukrotnie”, ponieważ „ponad” to inaczej „przeszło”, a pisze się przecież „przeszło dwukrotny”, „przeszło” dwukrotnie”. Ostatnio zwrócono mi uwagę, że popełniam błąd i że trzeba pisać łącznie „ponaddwukrotny”, „ponaddwukrotnie”, gdyż tak podają słowniki ortograficzne. Będę Panu wdzięczny za rozwikłanie tej łamigłówki (e-mail nadesłany przez internautę st@.krakow.pl; szczegółowe dane do wiadomości mojej i redakcji).

Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego (Warszawa 2016, s. 894) rzeczywiście podaje pisownię łączną ponaddwukrotnie (słowo ponaddwukrotny pomija, ale gdyby się wśród haseł znalazło, musiałoby być zapisane tak samo…), nic nie wspominając o wariantywnym zapisie rozdzielnym ponad dwukrotnie.

Inny ważny leksykon, Wielki słownik ortograficzny języka polskiego wydawnictwa „Wilga” pod red. A. Markowskiego (Warszawa 1999, s. 413 i s. XL), odnotowuje z kolei wyrazy tasiemce ponaddwuipółletni, ponadsiedemdziesięcioletni, ponadtysiącdziewięćsetpięćdziesięciokilometrowy.

Oznacza to ni mniej, ni więcej, tylko tyle, że powinniśmy się do owego nakazu normatywnego obydwu kodyfikatorów ortografii stosować.

Łączną pisownię przywołanych złożeń – niejednokrotnie jak widać zawierających mnóstwo liter i graficznie rażących – tłumaczy się przedrostkowym charakterem słowotwórczym cząstki ponad.

W regule 33. Pisownia [łączna] wyrazów z przedrostkami [148] odnotowanej w Wielkim słowniku ortograficznym PWN ponad– rzeczywiście występuje jako prefiks (taki sam, jak anty-, ekstra-, maksi-, mini-, pseudo-, super-, ultra-, wice– itp.), np. ponadczasowo, ponaddźwiękowo, ponadetatowy, ponadpaństwowy, ponadplanowo, ponadplemienny, ponadto, ponadtysiącletni.

Szkopuł w tym, że – jak dowodzi praktyka pisowniowa – wywołujące tyle ortograficznych wątpliwości słowo ponad interpretuje się zwykle nie jako przedrostek, ale jako samodzielną partykułę informującą o tym, że czegoś jest więcej, niż wynika to z treści wyrazu, do którego została dodana.

W Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza (Warszawa 2003, t. III, s. 343) czytamy, że:

„partykuła [taka] występuje z reguły bezpośrednio przed wyrażeniem, do którego się odnosi; dodaje się ją do liczebnika, przymiotnika i przysłówka (pochodzących od liczebnika), rzeczownika nazywającego liczbę lub jednostkę miary”.

Mniej więcej na tę samą wykładnię co do słowa ponad natrafiamy w Innym słowniku języka polskiego PWN pod red. M. Bańki (Warszawa 2000, t. II, s. 175).

Dowiadujemy się tam przy okazji o tym, że słowo ponad znaczy to samo, co przeszło, i zaznajamiamy się z podanym przykładem zapisu: Liczba turystów wzrosła ponad pięciokrotnie.

Jaki z tego wypływa wniosek?

Otóż taki, że per analogiam nie jest błędem pisanie ponad dwukrotny czy ponad dwukrotnie. Owa pisownia powinna zostać jak najszybciej wprowadzona do nowo wydawanych słowników jako oboczność ponaddwukrotny, ponaddwukrotnie.

Koronnym argumentem za takim właśnie podejściem do analizowanej kwestii może być zgoda leksykografów (vide Wielki słownik ortograficzny PWN, s. 955) na zapis rozdzielny wyrażenia przeszło roczny (‘trwający ponad rok’). Skoro tak (przecież ponad = przeszło), identycznie należałoby napisać ponad roczny (‘trwający ponad, przeszło rok’). Czyż nie?

Tymczasem na s. 894 Wielki słownik ortograficzny PWN rejestruje wyłącznie hasło ponadroczny, traktując cząstkę ponad– jako prefiks i nie wspominając o możliwej, wariantywnej, pisowni ponad roczny.

MACIEJ MALINOWSKI

Scroll to Top