Podczas transmisji z konkursów skoków narciarskich z udziałem naszego mistrza Adama Małysza jeden z komentatorów (przemilczę na razie jego nazwisko) z lubością używa słowa tylni (wiatr) i aż dziw bierze, że nikt z przełożonych nie zwraca mu uwagi na to, iż popełnia gramatyczne uchybienie.
Być może zdziwicie się i Wy:
– Jak to, to nie można mówić i pisać tylni? Przecież jest przymiotnik przedni! Skoro przedni, to i tylni…
Otóż nic z tych rzeczy.
Nie ma przymiotnika tylni, istnieje wyłącznie forma tylny.
Właśnie pod wpływem owego przeciwstawnego przymiotnika przedni (o miękkim typie odmiany), który przyjmuje zakończenie -ni, znaczna część rodaków myśli, że należy mówić i pisać tylni.
Tymczasem wystarczy zajrzeć do pierwszego lepszego słownika języka polskiego czy ortograficznego, żeby się przekonać, iż poprawna jest wyłącznie postać tylny, tylna, tylne, np. tylny zagłówek, tylna szyba, tylne siedzenie, tylne drzwi, tylny hamulec, tylna noga.
Musicie więc zapamiętać (nie ma rady), że niektóre przymiotniki kończą się na -ni, a inne na -ny (tych na -ny jest o wiele więcej). Niech Was nie wprowadza w błąd podobieństwo brzmieniowe albo zbliżona postać graficzna jakichś dwóch wyrazów.
Pamiętajcie, że mówi się i pisze:
– przygodny (np. znajomość, słuchacz), ale: przyrodni (np. brat, siostra);
– pochodny (np. kolor, wyraz), ale: przechodni (np. puchar, pokój);
– biedny (np. człowiek, dziecko), ale: poobiedni (np. drzemka, herbata, kawa);
– odchodne, przychodne (tylko we frazeologii na odchodne, na odchodnym ‘w chwili odejścia’; na przychodne, na przychodnym, np. Zatrudnić pomoc domową na przychodne), ale: przychodni (tzn. ‘dochodzący skądś’, np. korepetytor przychodni).
Jako ciekawostkę podam Wam, że dawniej zdarzało się i tak, iż funkcjonowały obok siebie obydwie formy jakiegoś przymiotnika (te z -ni i te z -ny).
Jeszcze 10-tomowy Słownik języka polskiego PWN pod red. Witolda Doroszewskiego (z lat 1958-1969) rejestrował wyrazy niżni (inaczej ‘niżej leżący, dolny, nizinny’, np. Zginął w Staroleśnej Dolinie przy niżnich stawach) i wyżni (‘górny, wysoko położony’, np. Sromowce Wyżnie, Szczyt Wyżni) oraz niżny i wyżny (np. Krościenko Niżne, Krościenko Wyżne).
Przymiotniki z przyrostkiem –ny wyparły jednak te z przyrostkiem -ni, gdyż w tych drugich doszukiwano się wpływu języka rosyjskiego (jest tam forma niżnij). Jednak i one zniknęły ostatecznie ze współczesnego polskiego języka literackiego. Nie notują ich dziś słowniki.
Pan Literka
PS A wiecie, jak należy „odczytać” wyrażenie itp.? ‘I tym podobne’ albo ‘i tym podobnie’, ale nie: ‘ i temu podobne’.