Są w polszczyźnie dwa takie frazeologizmy − czyli utarte połączenia wyrazów, często o znaczeniu przenośnym − których używacie błędnie (zresztą nie tylko Wy), bo nie rozumiecie ich sensu.
Mam na myśli powiedzenia Iść po linii najmniejszego oporu oraz Nie zasypiać gruszek w popiele.
W Waszych ustach brzmią one często jako Iść po najmniejszej linii oporu i Nie zasypywać gruszek w popiele.
Wyjaśnię Wam, dlaczego nie należy tak mówić i pisać, tzn. dlaczego nie wchodzą w grę wyrażenie najmniejsza linia i czasownik zasypywać.
Otóż w pierwszym wypadku sprawa jest niesłychanie prosta: to opór ma być przecież najmniejszy, a nie linia, a więc jedynie logiczne sformułowanie to Iść po linii najmniejszego oporu. Czyż nie tak? Ów frazeologizm znaczy bowiem ‘wybierać najłatwiejszy sposób postępowania, uzyskać coś najłatwiejszą drogą, niewymagającą trudu, wysiłku’.
Zwrot Nie zasypiać gruszek w popiele (inaczej ‘nie zaniedbywać żadnej sprawy, wykorzystać wszystkie okoliczności mogące się przyczynić do osiągnięcia czegoś’) wymaga natomiast nieco dłuższego wyjaśnienia.
Powiedzenie to wiąże się z dawnym zwyczajem suszenia gruszek w piecu chlebowym (bo kiedyś chleb piekło się w domach). Do gorącego popiołu, który pozostawał w piecu po pieczeniu, wrzucano gruszki, żeby się wysuszyły, ale nie wolno było przegapić (czyli zaspać) momentu ich wyjęcia, gdyż wówczas owoce by się zwęgliły.
Zmęczona po całym dniu gospodyni bądź spracowany gospodarz siadali koło pieca, ale często drzemali, albo wręcz zasypiali, i nie wyjmowali na czas gruszek z pieca. Jak widzicie, w powiedzeniu tym nie chodzi o żadne zasypywanie, tylko… o zaspanie (od czasownika zaspać w znaczeniu ‘przegapić coś’).
Przekręcanie omawianego zwrotu, a wskutek tego posługiwanie się niepoprawną konstrukcją Nie zasypywać gruszek w popiele (niby w znaczeniu: ‘nie zgubić, nie stracić czegoś’), jest, niestety, dość powszechne. Zapamiętajcie zatem opowiedzianą przeze mnie historię i starajcie się odtąd poprawnie używać tego frazeologizmu.
Pan Literka