Najpierw Polonia, dopiero później Polska

Co by było, gdybym Was spytał , skąd się wzięła nazwa „Polska”? Mielibyście kłopoty z odpowiedzią?

W IX-X stuleciu jedno z plemion słowiańskich osiadłych na terenach wokół Warty (z centrum w Gnieźnie) zaczęto powszechnie nazywać Polanami ze względu na to, że miejscowa ludność zajmowała się głównie uprawą roli, pola. Słowianie mówili więc na naszych kraj państwo Polan, mimo że niecała ludność wywodziła się… z Polan (np. na Pomorzu mieszkali Pomorzanie, nad Wisłą – Wiślanie, a nad Ślęzą – Ślęzanie).

W dokumentach piśmienniczych zaś odnotowano łacińskie określenia Poloniae regio (prowincja Polan), Regnum Poloniae (królestwo Polan), terra Poloniae (ziemia Polan), a później samo słowo o zmienionej nieco pisowni Polonia.

Tak więc aż przez kilka wieków nasi protoplaści byli Polanami. Dopiero w XVI stuleciu pojawiły się określenia Polska i Polak.

Żeby tak się stało, musiało jednak dojść do zmiany znaczenia jednego przymiotnika i utworzenia drugiego. Otóż w staropolszczyźnie przymiotnik polski (powstały od wyrazu pole) rozumiano jako ‘związany z polem’.

W rodzaju żeńskim była to postać (ta) polska. Kiedy właśnie z tej formy przymiotnikowej postanowiono zrobić… rzeczownik (kto? co? ) Polska, co zgodnie z pierwotną definicją znaczyło związana z polem’, powstał kłopot.

Naprędce więc utworzono przymiotnik polny, który przejął niejako ten sens (polny, czyli ‘związany z polem’), a polski miał się odtąd odnosić do nazwy kraju „Polska”, znaczyć ‘związany z Polską’.

A wiecie, dlaczego mówimy dziś Wielkopolska i Małopolska? Przecież terytorialnie ta druga jest o wiele większa… Znowu ma to wytłumaczenie historyczne. Choć w X-XI w. oficjalnie funkcjonowała nazwa Polonia na oznaczenie całego kraju, wszyscy zdawali sobie sprawę z tego, że kolebką państwowości były ziemie nad Wartą wokół Gniezna i Poznania.

Dlatego książęta tej dzielnicy, by podkreślić swą wyższość i prawo do zwierzchniej władzy nad całością ziem, używali nazwy Polonia Maior (Polonia Starsza) lub Polonia Magna (Polonia Wielka).

Skoro była Polonia Maior, szybko pojawiła się (niejako w opozycji) nazwa Polonia Minor na oznaczenie ziem: krakowskiej, sandomierskiej i lubelskiej. Gdy w XVI w. upowszechniła się na stałe nazwa „Polska”, określenia Polonia Maior (Polonia Magna) i Polonia Minor przetłumaczono na Wielkopolska i Małopolska.

Pan Literka

Scroll to Top