Słyszeliście o powiedzeniu wyczyścić, wypastować buty na glans albo na glanc? To inaczej wyczyścić je, wypastować, a później wypolerować szczotką lub miękką szmatką tak, żeby błyszczały, lśniły.
Użyłem podwójnej pisowni glans i glanc, gdyż taką podają słowniki (np. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego, Warszawa 2004, s. 288, oraz Wielki słownik ortograficzny PWN pod redakcja Edwarda Polańskiego, Warszawa 2006, s. 217). Tak samo mówi się i pisze glansować albo glancować, glansowanie albo glancowanie, glansowany albo glancowany.
Musicie wiedzieć, że dwie pisownie tego samego wyrazu wzięły się stąd, iż mamy do czynienia z wyrazem zapożyczonym: glans pochodzi z języka holenderskiego, w którym ma taką właśnie postać graficzną (glans), glanc z kolei jest spolszczonym zapisem fonetycznym niemieckiej formy Glanz [wym. glanc].
Dzisiaj słowo glans (glanc) uważane jest za nieco przestarzałe, ale w dawnych wiekach sięgano po nie bardzo chętnie. Mówiono i pisano nie tylko na glans, na glanc, ale także do glansu, do glancu, np. wyfroterować podłogę na glans (glanc), wyczyścić garnki do glansu (glancu). Władysław Reymont pisał w „Ziemi obiecanej”: Któż trzyma rondle w kuchni nie wyczyszczone i bez glancu?!
Używano również określeń rękawiczki z glansowanej skóry (czyli ‘lśniącej’), glansowany papier (’papier satynowany, błyszczący, gładki’) i oczywiście glansowane buty (‘buty wyczyszczone i wypolerowane szczotką, szmatką na błysk’). Czasem można też było obciągnąć glans (glanc) bądź zlikwidować glans (glanc), tzn. wyprasować materiał przez mokre płótno, ażeby stracił połysk.
A zatem zapamiętajcie, że wyrażenie na glans (glanc) znaczy ‘na błysk’, glans (glanc) to po prostu połysk nadawany niektórym przedmiotom, np. obuwiu, wyrobom z metalu, ceramicznym i innym’. Dzisiaj niektórzy językoznawcy uznają je za potoczne , ale chyba zbyt pochopnie, gdyż widuje się je w tekstach.
Na koniec zwrócę Wam uwagę na powiedzenie iść na przebój albo iść przebojem.
Nie, nie chodzi tutaj o dzisiejsze znaczenie słowa przebój (‘modny, utwór, piosenka’), który upowszechnił się przed drugą wojną światową, kiedy ogłoszono konkurs na zastąpienie niemieckiego słowa Schlager spolszczonego na szlagier.
W powiedzeniu iść na przebój albo iść przebojem wyraz przebój na inny sens: ‘walka, przebijanie się siłą, zdobywanie, osiąganie czegoś z trudem’, np. szła wszędzie na przebój, nie bała się przeszkód i trudności; szedł przebojem przez życie.
Owo na przebój ma też inne znaczenie. W języku sportowym mówi się czasem, że zawodnik poszedł na przebój, czyli przeprowadził szybki atak na bramkę rywala i strzelił gola.
Pan Literka