Homofony, zmory dyktanda!

W polszczyźnie występuje zjawisko homofonii. Zetknęliście się z nim? Jeśli nie, to posłuchajcie (może zaskoczycie panią od polskiego!).

Homofonami nazywa się wyrazy, które prawie identycznie się wymawia, ale inaczej zapisuje i które różnią się znaczeniem. Dla przykładu porównajcie takie pary słów:

mieć i miedź, chorzy i hoży, może i morze, bród i brud, stóg i stuk, podkówka i podkuwka, zmorzony i zmożony, warzyć i ważyć, rządny i żądny, dróżka i drużka, jerzyk i jeżyk, wyrzynać i wyżynać, instruktaż i instruktarz, kolarz i kolaż, masaż i masarz, karzę i każę.

Czasem homofonami mogą być aż trzy wyrazy, np. masz (forma osobowa od mieć), maż (od mazać), marz (od marzyć); lód (zamarznięta woda), lud (ludzie), lut (spoiwo do lutowania) i buk (drzewo), Bug (rzeka), Bóg/bóg (zależnie od religii uznającej jednego Boga lub wielu bogów).

Wiedza na temat homofonii (a także homonimii, tu chodzi o identyczną pisownię, ale inne znaczenie wyrazu, np. bal ‘zabawa’ i bal ‘kloc drewna’) bardzo się przydaje szczególnie wtedy, gdy przychodzi Wam pisać dyktando. Musicie wówczas rozpoznać w tekście znaczenie homofonu, w przeciwnym razie jedynka murowana!

Porównajcie dwa zdania:

Zmorzony snem, Jaś przeprosił i poszedł spać.

Zmożony został raczej przez życie niż wrogów.

Co widać? Otóż to, że raz pisze się zmorzony (przez „rz”), gdyż to inaczej zmęczony (od czasownika zmorzyć = zmęczyć), a raz zmożony, bo to synonim przymiotnika pokonany (od zmóc = ‘pokonać’). Idźmy dalej…

Wyrzyna się piłą otwór w desce, ale wyżyna zboże kosami; bród to płycizna, po której można przejść na drugi brzeg rzeki, a brud to przeciwieństwo czystości; podkówka to mała podkowa, podkuwka zaś to dolne okucie sań; stóg to stos siana, stuk – odgłos przy uderzaniu; rządny znaczy ‘umiejący dobrze gospodarować’, żądny to inaczej spragniony, chciwy czegoś; chorzy mogą być ludzie, hoży, czyli żwawy, dziarski – młodzieniec; jerzyk to ptak podobny do jaskółki, a jeżyk to mały jeż; dróżka to mała droga, drużka – to dziewczyna towarzysząca pannie młodej do ślubu, druhna; instruktaż to udzielanie komuś wskazówek, instruktarz zaś to zbiór instrukcji, przepisów; kolarzem jest ten, kto uprawia kolarstwo, kolaż (z fr. collage) zaś to rodzaj kompozycji plastycznej z różnych elementów; masaż to inaczej masowanie, masarz – to rzeźnik; karzę to forma osobowa od czasownika karać, a każę – od czasownika kazać.

Zapamiętajcie to!

Pan Literka

Komentowanie jest niedostępne.

Scroll to Top