Hokus-pokus

Wyrażeniem hokus-pokus nazywa się ‘formułę rzekomego zaklęcia wypowiadaną przez magików, iluzjonistów i kuglarzy przed występem’, a wtórnie ‘sztuczki magiczne, kuglarskie przez nich wykonywane, triki’ (np. hokus-pokus i mamy królika…).

Upowszechniono je podobno w XVII w. i na tę okoliczność przywołuje się zazwyczaj niby-łacińskie słowa hocus pocus, tontus talontus, vade celerita jubes, które w rzeczywistości nie znaczyły nic, służyły zaś – przy wypowiadaniu rzekomych zaklęć – odwróceniu uwagi widzów od ruchów rąk prestidigitatorów.

Z biegiem lat zapamiętano dwa pierwsze człony hocus pocus.

Do końca jednak nie wiadomo, skąd się owo powiedzenie hokus-pokus wzięło, jego etymologia jest niepewna.

Niektórzy twierdzą, że stworzyli je o wiele wcześniej protestanci, prześmiewczo zniekształcając słowa Jezusa wypowiadane podczas ostatniej wieczerzy hoc est enim corpus meum (‘to jest bowiem ciało moje’). Jak wiadomo, nie uznają oni aktu przeistoczenia, czyli zamiany chleba i wina w ciało i krew Jezusa Chrystusa…

Z połączenia i skrócenia członów hoc i corpus stworzyli więc sobie słowo hocus, do którego dorobili wyraz pocus. Powstało w ten sposób zestawienie rzeczownikowe paralelne brzmieniowo hocus-pocus (obydwa człony kończą się na -us), nazywające zaklęcie, coś nieodgadnionego, magicznego.

Według innej wersji, określenie hocus pocus (wtedy bez łącznika w środku…) miało być pseudonimem angielskiego komika i kuglarza Williama Vincenta. Wspomina się o tym w XVII-wiecznej książce Hocus pocus junior. Anatomie of Legerdemain wydanej w Londynie w 1619 r.

Dopiero z biegiem czasu hocus-pocus stało się przenośnie nazwą zaklęcia wypowiadanego podczas wykonywania sztuczek na oczach widzów.

Dzisiaj znane jest na całym świecie (por. ang. hocus-pocus, niem. Hokuspokus, czes. hokus pokus, ros. фо́кус-по́кус, słoweńs. Hokuspokus).

Pan Literka

Scroll to Top