Errata, folia, premia, rudera

Z pewnością się zdziwicie, kiedy zdradzę, że w języku polskim funkcjonuje kilka rzeczowników (z pochodzenia łacińskich) będących w oryginale wyrazami liczby mnogiej, a u nas… pojedynczej.

Należą do nich m.in. errata (‘spis, zestawienie błędów zauważonych w wydrukowanej książce w formie wkładki lub wklejki’), folia, premia czy rudera (‘stary, zniszczony, walący się budynek’).

W łacinie wszystkie kończą się na -um (erratum ‘błąd’, folium dosł. ‘liść’, praemium ‘nagroda’, ruderum ‘gruz’), a dopiero w liczbie mnogiej przyjmują zakończenie -a. Popatrzcie: l. poj. erratum – l. mn. errata; l. poj. folium – l. mn. folia; l. poj. praemium [wym. premium] – l. mn. praemia [wym. premia], l. poj. ruderum – l. mn. rudera.

Ponieważ latynizmy o zakończeniu -um w liczbie pojedynczej nie podlegają odmianie, zdarzało się, że w przeszłości niektórym odcięto owo -um świadczące o rodzajowości nijakiej, co spowodowało, że na gruncie polskim stały się one rzeczownikami rodzaju męskiego. Spotkało to np. wyrazy teatrum, sakramentum, testamentum, które przekształciły się w twory męskie teatr, sakrament, testament.

Inaczej rzecz się podziała z rzeczownikami erratum, folium, praemium, ruderum. W wypadku erratum i ruderum teoretycznie można było odrzucić -um i uczynić z nich wyrazy męskie (ten) errat i (ten) ruder. Ale z formami folium i praemium już się tego zrobić nie dało (po odcięciu –um zostałoby foli-, praemi-).

Dlatego postanowiono wykorzystać łaciński mianownik liczby mnogiej omawianych rzeczowników, czyli errata, folia, praemia, rudera, i je… zdepluralizować. Ponieważ kończyły się na -a , potraktowano je jako rzeczowniki rodzaju żeńskiego (ta) errata, (ta) folia, (ta) praemia (później uproszczono pisownię do premia), (ta) rudera, które rzecz jasna otrzymały nowe brzmienia pluralne erraty, folie, premie, rudery.

Nie zdziwcie się zatem, kiedy w starych książkach natraficie na sformułowania w rodzaju Z daleka widać było jedynie stare rudera. To nie literówka, tak się dawniej mówiło i pisało.

Pan Literka

Scroll to Top