Piłsudski

Nazwisko to zostało utworzone nie według polskich zasad słowotwórstwa i pisowni, ale reguł języków wschodniosłowiańskich. Dlatego pisze się „-dski”, a nie: „-dzki”

Dziękuję za cykl „Obcy język polski”, mój ulubiony w cotygodniowej lekturze „Angory”. Po przeczytaniu tekstu sprzed tygodnia o pochodzeniu nazwy „Murzasichle” i jej wymowie przekonałem się, że ja i większość moich znajomych mówiliśmy niepoprawnie  [Mur-za-s-ich-le] zamiast [Mur-za-śich-le]. Mam pytanie dotyczące wymowy nazwiska Marszałka Józefa Piłsudskiego. Często zdarza mi się słyszeć [Piułsudski], czyli wtrąca się głoskę „u” przed „ł”. Czy jest to dopuszczalne? (mxx.stxxski@oxm-x.pl).

Nie. Nazwisko Piłsudski należy starannie wymawiać jako [piłsutski] lub [piłsucski], tzn. z wyraźną głoską ł w pierwszej sylabie i dwiema głoskami (t, s) lub (c, s) w wygłosie.  Za niepoprawną uznaje się artykulację [pisucki] lub [piłusucki] czy [piułsucki], czyli w pierwszym wypadku taką, kiedy „gubi się” głoski ł i s, a w drugim i trzecim – gdy z głoski ł powstaje niepotrzebnie -łu– lub -uł (ma to podłoże gwarowe).

Okazuje się, że niepoprawna artykulacja przenika do pisowni. Widuje się błędne wersje graficzne nazwiska marszałka, już nie tylko Piłusudski, Piułsudski, ale i PiułsuckiPiłusucki oraz PiłsudzkiPiłsucki. Dlaczego słowo to nastręcza rodakom tyle trudności zarówno w mowie, jak i w piśmie?

Warto wiedzieć, że zostało ono utworzone nie według polskich zasad słowotwórstwa i pisowni, ale reguł języków wschodniosłowiańskich. Ale po kolei…

W „Kronice rodu Piłsudskich” czytamy, że nazwisko Piłsudski pochodzi od nazwy miejscowej Piłsudy będącej spolonizowaną wersją litewskiej nazwy Pilsotas (nosiła ją południowo-zachodnia część Żmudzi). Pod koniec XVI w. tereny te kupił Bartłomiej Giniatowicz, starosta powiatu upickiego w Wielkim Księstwie Litewskim , i od tego czasu przy nazwisku Giniatowicz zaczął się pojawiać człon drugi,Piłsudski (żeby tych Giniatowiczów nie mylić z innymi Giniatowiczami). Potomkowie rodu zrezygnowali jednak z dwuczłonowego nazwiska Giniatowicz-Piłsudski i tym samym Piłsudski stało się nazwiskiem podstawowym.

Przyjrzyjmy się, jak morfologicznie zbudowane jest to słowo i dlaczego tak się je zapisuje.

Do podstawy słowotwórczej nazwy miejscowej Piłsud- dodany został męski przyrostek -ski, jednak pierwowzorem polskiej postaci nazwiska była forma obca Piłsudskij. W języku rosyjskim przymiotniki tego rodzaju tworzy się właśnie sufiksem -skij, który dołącza się do rdzenia (np. ljudiljudskij, Lida‘miasto na terenach dzisiejszej Białorusi, niegdyś w granicach I i II Rzeczypospolitej’ – lidskij). Po polsku  mówi się i pisze inaczej: ludludzki (a nie: ludski), Lida lidzki (a nie: lidski).

Skoro tak, to czy na tej samej zasadzie nie powinniśmy pisać Piłsudzki? Teoretycznie mogła się upowszechnić taka ortografia. Pisownia Piłsudzki (PiłsudyPiłsudzki, przejście d w dz) byłaby do przyjęcia, gdyż -dzki mają przymiotniki utworzone od tematów zakończonych na d (np. gródgrodzkiSzwedszwedzki, sąsiad  – sąsiedzki).

Powiem więcej – można było pójść dalej i opowiedzieć się za postacią graficzną… Piłsucki, sugerując się wymową (-ds– zmienia się w -c-). Argumentem „za” byłoby to, że wiele rodzimych przymiotników zakończonych dziś na -ski pisze się w sposób uproszczony, gdyż na granicy rdzenia i przyrostka doszło do różnego rodzaju zbiegu spółgłosek (np. męski powstał z mężski, francuski zfrancuzski, kluczborski z kluczborkski).

Pozostano jednak przy pisowni „niepolskiej” Piłsudski… Językoznawcy nie chcieli ingerować ortograficznie w nazwę osobową, powstałą według reguły słowotwórczej i pisowniowej  języków wschodniosłowiańskich (jedynie -skij przeszło w -ski). Tak samo postąpiono z nazwiskiem Olbrychski, w którym również możliwe było uproszczenie głosek -chs- (jak w wyrazach Kazachkazaski czy Włochwłoski) i powstanie pisowni Olbryski.

MACIEJ MALINOWSKI

Scroll to Top