Norma ortograficzna nie zezwala na „miękką” pisownię zdrobnienia imienia „Eugeniusz”, a jednak jest ona bardzo częsta. Należy ją chyba dopuścić do użycia jako oboczną do „Genek”
Przy okazji występu w „X Factorze” człowieka o nazwisku Loska, kiedyś grającego i śpiewającego na ulicy, a dziś uwielbianego przez miliony Polaków (nie wszyscy wiedzą, że jest Białorusinem), odżyła dyskusja, jak wymawiać i zapisywać zdrobniale imię Eugeniusz: Gienek czy Genek (dotyczy to również żeńskiego odpowiednika Eugenia)?
Ustalenia językoznawców są od lat takie, że owo imię można artykułować miękko [Gienek] albo twardo [Genek], ale zapisywać zawsze przez ge-: Genek (tak samo Genio, Geniek). Proszę sprawdzić w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją prof. Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2004, s. 248).
Kłóci się to ze zwyczajem językowym użytkowników polszczyzny, którzy powszechnie nie tylko mówią Gienek, ale i zapisują Gienek. W programie „X Factor” tak właśnie zwracają się do Loski jurorzy Maja Sablewska, Kuba Wojewódzki, Czesław Mozil i prowadzący Jarosław Kuźniar, tak mówi o sobie sam piosenkarz, taka też postać tego imienia (czyli z gie-) widnieje na planszy, gdy podaje się numer telefonu, pod który należy wysłać głos na tego wykonawcę.
Skąd się bierze owa skłonność rodaków do pisania Gienek, lekceważących to, że norma ortograficzna ciągle za jedynie poprawną uznaje formę Genek, tak by został zachowany związek graficzny między postacią podstawową tego imienia Eugeniusz a zdrobniałą Genek?
Spróbujmy tę kwestię przeanalizować i wspólnie się zastanowić, czy jednak nie warto by dzisiaj dopuścić do użytku obocznej pisowni Genek // Gienek, skoro ta druga jest tak rozpowszechniona.
Imię Eugeniusz ma pochodzenie greckie. Eugenios (zdrobnienie od Eugenes) znaczy ‘pochodzący z dobrego rodu, dobrze urodzony, szlachetny, zacny’ (od eu ‘dobrze’ i genos ‘ród’). W Grecji nazywano tak pierwotnie ‘duchy opiekuńcze rodu’, a człowiekiem „eugenialnym” ‘kogoś, kogo owe duchy miały w szczególnej opiece i pozwalały mu ujawnić wszystkie zalety wybitnych przodków’.
W polszczyźnie staropolskiej imienia Eugeniusz używano rzadko, dopiero w XIX w. zaczęto je częściej nadawać dzieciom na chrzcie (niewykluczone, że pod wpływem poematu Aleksandra Puszkina „Eugeniusz Oniegin”, ros. Jewgienij Oniegin).
Podobno Eugeniusze są szlachetni, łagodni, uczuciowi, oddani rodzinie i domowi. Przywiązują wielką wagę do wykształcenia, mają szeroki horyzont myślowy, lubią literaturę, malarstwo, a szczególnie muzykę. Jedyny ich minus to rozrzutność, dlatego muszą dużo pracować… (znam jednego Eugeniusza, artystę plastyka, wytwórcę oryginalnej biżuterii, i wszystko się zgadza).
Nie byłoby dzisiaj kłopotów ortograficznych z imieniem Genek / Gienek, gdyby przed wiekami wyrazy pochodzenia łacińskiego i greckiego zawierające cząstkę ge- zapisywano przez miękkie gie-.
Od razu dodam, że pod koniec XIX i początku XX w. znaleźli się językoznawcy, którzy proponowali pisownię gieniusz, gieografia, gienerał, gieometria, gienealogia, regient, agient, tragiedia, algiebra,inteligiencja, ewangielia itp. Teoretycznie więc wchodził w grę zapis Eugieniusz (zauważmy, że przezgie- zapisuje się litewskie, ale mocno spolszczone imiona Giedymin, Olgierd i nazwisko Jagiełło, z lit. Jaggailis).
Komisja kodyfikacyjna ortografii sprzed 1936 roku ostatecznie nie przystała na to i dlatego mamy dzisiaj taką oto sytuację, że z jednej strony pisze się giemza, giełda, Giewont, , giermek, Giedroyc, Gierek, a z drugiej geneza, Geremek, Gerwazy, Germania, Gerlach.
Utrzymywanie pisowni Eugeniusz czy wyrazów typu geniusz, geografia, inteligencja (z twardym ge-) tłumaczy się tym, że nie są one rodzime i że weszły do polszczyzny wtedy, gdy nie działał już – mający początek w prasłowiańszczyźnie – proces palatalizacyjny (zmiękczający) spółgłoski występujące przed samogłoską e.
Jednak zdrobnienie Gienek jest tworem swojskim, utworzonym ze środkowej części imieniaEugeniusz (gen-) przyrostkiem -ek, a że literę alfabetu g „czyta się” zawsze miękko jako [gie], nic dziwnego, że owo g– przeszło w gie- i zaczęliśmy mówić [Gienek], a później również pisać Gienek. Według mnie pisownię przez gie- należy dopuścić do użytku.
MACIEJ MALINOWSKI
PS W wypadku Białorusina zdrobnienie Gienek pochodzi nie od Jewgienija, tylko Giennadija. Po rosyjsku jego pełne imię i nazwisko brzmi Giennadij Losko, a po białorusku: Henadzi Loska. – Jednak wszyscy zwą mnie „Gienek Loska” i niech tak pozostanie – mówi zwycięzca „X Factor”. Jak informuje mnie internauta, zdrobnieniem od Giennadij jest Giena (tak samo Pasza, Grisza, Misza, Wania), ale na gruncie polskim przybiera ono postać Gienek. Gdy zaś chodzi o zdrobniałą formę imienia Jewgienij, to brzmi ona Żenia.