Słowo to odmienia się rzeczownikowo, a nie przymiotnikowo. Dlatego w dopełniaczu lm. pojawia się forma „królewien”, a nie „królewnych”,,,
– Proszę o odpowiedź, jak należy odmieniać słowo „królewna” zarówno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej. Spotykam się często z formą dopełniaczową „królewnej” (np. „Królewnej Śnieżki”) czy „królewnych” (np. tancerki były podobne do „królewnych”). Według mnie powinno się mówić i pisać „królewny” i „królewien”. Ale może coś się zmieniło i dzisiaj wszystkie firmy są już dozwolone? – pyta internauta redxxx@poczta.onet.pl; szczegółowe dane do wiadomości mojej i redakcji).
Nie, nic się nie zmieniło. Ciągle należy mówić i pisać w II przypadku lp. wyłącznie (tej) królewny, czyli także Królewny Śnieżki i śpiącej królewny, a w lm. (tych) królewien. Jednym słowem – słowo królewna deklinuje się według wzorca rzeczownikowego.
Podajmy wszystkie poprawne formy omawianego wyrazu:
lpoj. M. królewna, D. królewny, C. królewnie, B. królewnę, N. królewną, Ms. królewnie, W. królewno!;
lm. M. królewny, D. królewien, C. królewnom, B. królewny, N. królewnami, Ms. królewnach, W. królewny!
Warto jednak wiedzieć, że rzeczownik królewna jest z pochodzenia przymiotnikiem (tak jak np. księżna czy krewna) i zanim uległ substantywizacji, tzn. stał się rzeczownikiem i zaczął występować samodzielnie, wchodził w skład wyrażeń królewna córka (‘córka króla’) czy królewna żona (‘żona królewicza’), a zatem odmieniał się jak klasyczny przymiotnik towarzyszący rzeczownikowi.
Mówiło się i pisało np. nie ma jeszcze królewnej córki; widzieliśmy królewną żonę; o królewnej córce nie można niczego złego powiedzieć.
Z tego względu przez jakiś czas w staropolszczyźnie słowo królewna – już jako rzeczownik – przyjmowało w przypadkach zależnych końcówki przymiotnikowe (-ej, -ą).
Jeszcze Słownik języka polskiego pod redakcją J. Karłowicza, A.A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego z początku XX w. (Warszawa 1902, t. II, s. 568) zezwalał na odmianę królewna – królewny a. królewnej, a wskutek tego również w mianowniku lm. na oboczne formy (te) królewny a. (te) królewne.
I zniżyłem ją szczeblem, pojąwszy w małżeństwo / Zamiast jakiej królewnej ubogą chłopiankę – pisał Juliusz Słowacki w „Balladynie” (Akt IV).
Dopiero w słownikach wydanych po drugiej wojnie światowej, a przede wszystkim w 11-tomowym Słowniku języka polskiego PWN pod redakcją W. Doroszewskiego (Warszawa 1961, t. III, s. 1167) słowo królewna na dobre otrzymało paradygmat odmiany rzeczownikowej (królewny, królewnie, królewnę), co obowiązuje do dzisiaj.
Ciekawe jednak, że inny urzeczownikowiony z pochodzenia przymiotnik – księżna – deklinujemy… przymiotnikowo (księżna, księżnej, księżną), a do odmiany rzeczownikowej (księżny, księżnie, księżnę) – dopuszczalnej – nie sięgamy prawie w ogóle.
Jak widać, wyrazy królewna i księżna podlegają różnym regulacjom gramatycznych (trudno powiedzieć dlaczego…), co sprawia, że deklinacja jednego oddziałuje na odmianę drugiego. Wiele osób mówi błędnie królewnej czy królewnych, wzorując się na poprawnych formach księżnej oraz księżnych.
Warto wiedzieć, że słowo królewna (‘córka króla’, a dawniej także ‘żona królewicza’) powstało w przeszłości właśnie przez analogię do wyrazu księżna (pierwotnie kniężna ‘córka księcia’). Początkowo jednak mówiono inaczej – królówna (od król- + przyrostek odojcowski -ówna).
Ponieważ jednak ‘syna króla’ nazywano królewicem (dopiero od XVIII w. królewiczem; królew- + przyrostek odojcowski -ic), słowo królówna zostało na dobre wyparte przez królewna (królew- + -na).
Dodajmy, że również rzeczownik królowa (‘żona króla’; od król– + przyrostek odmężowski -owa) miał historycznie oboczność królewa (była więc królewa i królewna…), która to jednak forma nie utrzymała się do czasów współczesnych.
Pamiętajmy wreszcie, że w przeciwieństwie do królewny – królowa odmienia się przymiotnikowo (lpoj. D. C. Ms. królowej, B. N. królową; lm. M. B. królowe, D. Ms. królowych, C. królowym, N. królowymi, Ms. królowych) i tylko wołacz przybiera rzeczownikową końcówkę -o: królowo! (a nie: królowa!).
MACIEJ MALINOWSKI