Wernisaż i finisaż

Słowa „finisaż” nie odnotowują jeszcze słowniki

– Od pewnego czasu spotykam się z wyrazem „finisaż”, który ma nazywać uroczyste zamknięcie trwającej przez jakiś czas wystawy. Do tej pory znałam jedynie słowo „wernisaż” towarzyszące otwarciu ekspozycji. Czy określeniem „finisaż” można się posługiwać bez żadnych obaw, że to twór sztuczny bądź potoczny? Nie znalazłam go w żadnym ze słowników współcześnie wydanych… – pisze w e-mailu internautka (doxxxx@gmail.com)

Wyrazu finisaż (fr. finissage [wym. finisaż], czyli ‘uroczyste zamknięcie jakiejś wystawy’) nie odnotowują słowniki. Dzieje się tak dlatego, że chodzi o zapożyczenie stosunkowo świeże,które weszło do polszczyzny dopiero w ostatnich latach.

Sięgając po nie, warto jednak wiedzieć, że również w języku francuskim formy finissage w takim znaczeniu używa się od niedawna.   Etymologicznie oznacza ona bowiem co innego – ‘wykańczanie czegoś’ (mówi się tak, kiedy ma się na myśli np. końcową obróbkę, polerowanie przedmiotu rzemiosła artystycznego odlanego w metalu).

Niektórzy Francuzi uważają, że pojęcie finissage we wtórnym znaczeniu ‘zakończenie, koniec wystawy’ powstało nie u nich, lecz w języku angielskim i niemieckim, i że utworzono je sztucznie przez analogię do vernissage (‘otwarcie wystawy’).

Podstawą słowotwórczą miałby być w tym wypadku latynizm finis (‘koniec’; po francusku mówi się i pisze fin), do którego doszedł przyrostek -sage wzięty ze słowa vernissage.

Niewykluczone, że to prawda – na przykład Anglicy mówią finissage nie tylko w odniesieniu do końca wystawy, ale także ogólnie wtedy, gdy mają na myśli ‘closing event’ (zakończenie jakiegoś wydarzenia),

Niemcy z kolei chętnie posługują się ponoć nie tylko terminami vernissage i finissage, ale także midissage (czyli 'środek trwania wystawy’).

Musimy zatem przyjąć do wiadomości, że także w polszczyźnie występuje dzisiaj para wyrazów wernisaż (wystawy) i finisaż (wystawy), czyli ‘uroczyste otwarcie i takie samo zakończenie wystawy. Z pewnością za jakiś czas leksykografowie odnotują to drugie słowo w słownikach.

Interesujące jest pochodzenie nazwy wernisaż.

Genetycznie wiąże się ona z rzeczownikiem vernis (‘lakier’), dosłownie więc vernissage znaczy ‘lakierowanie, werniksowanie’.

W XIX wieku odnoszono je do sytuacji, gdy w przeddzień otwarcia wystawy artyści nanosili na obrazy ostatnie poprawki, dokonywali końcowego pokrycia płócien werniksem w celu nadania im połysku (zdarzało się, że niektóre obrazy trafiały na ściany wprost ze sztalug, farba ledwie zdążyła wyschnąć).

Dlatego utarło się, że słowem vernissage nazywa się (ostatni) dzień przed otwarciem wystawy malarskiej.

Dopiero później nastąpiło przesunięcie semantyczne – zaczęto przenośnie nazywać tak samo ‘uroczyste otwarcie (w przeddzień otwarcia oficjalnego dla publiczności) wystawy dzieł sztuki w mniejszym gronie, jedynie z udziałem zaproszonych gości, dla których przygotowuje się niewielki poczęstunek’.

Podczas takiego wernisażu można porozmawiać z bohaterem wieczoru, nierzadko wysłuchać opinii fachowców na temat prezentowanych dzieł, a nieraz rozkoszować się występem muzyka czy literata.

Pozostaje jeszcze do omówienia kwestia poprawnościowa dotycząca posługiwania się wyrazem wernisaż.

Uważa się niekiedy, że w jego definicji zawiera się już ‘element wystawy’ i tym samym nie ma powodu mówienia czy pisania wernisaż wystawy (wystarczy samo wernisaż).

Owa redundancja treściowa i pleonastyczna istotnie występuje, ale chyba aż tak bardzo nie razi (jest dość mocno ukryta). Rzecz jasna, można powiedzieć czy napisać, że znajomy artysta plastyk zaprosił kogoś na wernisaż, a ktoś inny na wernisaż młodej, dobrze się zapowiadającej malarki, ale trudno traktować jako sformułowania błędne wyrażenia wernisaż obrazów czy wernisaż prac. Spotyka się je na każdym kroku.

Nie widzi w nim niczego nagannego także Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego, Warszawa 2004, s. 1289, np. wernisaż wystawy drzeworytów.

Uchybieniem językowym jest natomiast na pewno posługiwanie się wyrazem wernisaż w znaczeniu… ‘wystawa’.

Nie wolno powiedzieć czy napisać, że: Przez całe wakacje w godzinach 10-18 zapraszamy do „Galerii Y” na wernisaż malarstwa członków grupy artystycznej z Wilna (popr. …na wystawę malarstwa). A kiedyś natknąłem się na taką informację, co dowodzi, że wiele osób nie wie jednak, co oznacza słowo wernisaż

 MACIEJ MALINOWSKI

Scroll to Top